Yüksel Yüksel: Celile, Mehmet Nazım Paşa'nın konuşkan gününde olduğunu fark etti. "Ne olacak bu gidişin sonu baba?" diyerek, beynini epeydir kemiren soruyu sordu. Paşa kahvesinden bir yudum daha aldı ve düşündü. "Maalesef iyi olmayacak Celile. Ama bunun sorumlusu ne İttihat ve Terakki'nin kurmay kadrosu, ne de son yüz, yüz elli...

Celile, Mehmet Nazım Paşa'nın konuşkan gününde olduğunu fark etti. "Ne olacak bu gidişin sonu baba?" diyerek, beynini epeydir kemiren soruyu sordu. Paşa kahvesinden bir yudum daha aldı ve düşündü. "Maalesef iyi olmayacak Celile. Ama bunun sorumlusu ne İttihat ve Terakki'nin kurmay kadrosu, ne de son yüz, yüz elli yıldır Osmanlı'yı kötü yönetenler. Dert daha derinlerde. İslam'ın çözülememiş, çözülsün diye uğraşılırken daha da çıkmaza so kulmuş düşünsel yapısı var ya Celile, meselleerimizin kaynağı tam da orası. " Celile şaşırdı. Paşa devam etti. "Neden bizde bir Victor Hugo, bir Montesquieu, bir Jean Jacques Rousseau yok diye hiç düşündün mü? Tamam Ziya Paşa, Namık Kemal, Mithat Paşa var ama tutuyorlar mı az önce adını saydıklanının yerini, tutmuyorlar." "Neden?" dedi Celile. "Tutmuyorlar çünkü onlar Hugo'yu, Montesquieu'yü, Rousseau'yu Türkçeye tercüme ediyorlar o kadar. Sözünü ettiğimiz düşünürler Hıristiyan geleneğinin bir devamı. Gerilerinde kocaman bir Avrupa medeniyeti ve tarihi var." Paşa, Celile'ye bir kez daha "Anlatabiliyor muyum?" der gibi baktı. Gelininin pür dikkat dinlediğini görünce kaldığı yerden devam etti. "Bizim düşünsel arka yapımız Hıristiyanlarınkinden daha mı geri ya da sığ Celile? Hayır değil. Fazlası var, eksiği yok. Ama bir yol kazasına uğramış. Gelişmeden, ilerlemeden, aydınlanmadan yana olan yönü bir daha filiz vermemek üzere budanmış, buna karşılık dogmalardan, taassuptan, gericilikten yana olan yanı bir dinazor gibi büyümüş. Dert bu. " Celile gayet iyi anlamıştı kayınpederinin demek istediğini. Yine de "Peki ne olacak?" diyerek ısrar etti. "İttihat ve Terakki, hortumu eksik kalmış, dişleri fazla büyümüş bir file aslan pençeleri takmaya çalışıyor. Elinden ancak bu kadarı geliyor. Az önce de söylediğim gibi, daha fazlasını yapamaz. Çünkü, üstüne oturması gereken düşünsel geleneğin iyi yönü hadım edilmiş durumda. O da çareyi, geleneği yok sayıp başka bir formu bünyeye uydurmakta arıyor. Sonunda ortaya, bir hilkat garibesi çıkacak. Osmanlı coğrafyası, yüz yıl, belki daha fazla sürecek sorunlar silsitesinin maalesef başlangıç noktasında. Senin, hatta benim bile şahit olacağımız kadar kısa sürede, hem son dönem padişahları hem de İttihat ve Terakki, hiç hak etmedikleri halde bu enkazın altında kalacaklar. Ve maalesef bugün yaşanan bu keşmekeşin ceremesini, Nazım'dan başlamak üzere onlarca kuşak çekecek." Kayınpederini dinlerken Celile'nin önce omuzları aşağı düştü, ardından kucağında olan elleri yana sarktı.

Sayfa 149Kitabı okudu