27 Ekim 1923
Nutuk'tan/
Hükûmet üyeleri ile Çankaya'da yaptığımız toplantı
sonunda, bakanların bana verdikleri istifa yazısı şuydu:
Yüksek Başkanlıga
Türkiye Devletïnin, karsı karsıya bulunduğu iç ve dis
meseleleri kolaylıkla çözebilmesi için mutlaka çok kuvvetli
ve Meclis'in tam desteğini kazanmış bir hükûmete ihtiyacı
olduğu kanaatindeyiz.
Bu bakımdan yüce Meclis'in her bakımdan desteğine
dayanan bir hükůmetin kurulmasna yardımcı olmak
naksadıyla istifa ettiğimizi derin saygılarımızla arz ederiz
efendim.'
Efendiler, bu istifa yazısı, 27 Ekim 1923 Cumartesi günü
saat 13.00'de bașkanlığımda toplanan Parti Genel
Kurulu'na bildirildikten sonra, saat 17.00'ye doğru açilan
Meclis oturumunda resmen okunmuştur
Hükûmetin istifası belli olduğu dakikadan itibaren, Meclis
iyeleri, Meclis odalarında, evlerinde grup grup toplanarak
yeni hükûmet listeleri düzenlemeye başladılar.
Bu durum Ekim'in 28'inci günü geç vakte kadar sürdü.
Hiçbir grup bütün Meclis'çe kabul edilebilecek ve millet
kamuoyunca iyi karşılanacak isimleri içine alan bir aday
listesi tespit edemiyordu
Falih Rifkı Çankaya kitabında anlatıyor
Eski arkadașı Başvekil Fethi Bey, bu "kuvvetli bir
hükümete ihtiyaç olduğu" havası içinde istifasını verdi.
Mecliste birçok listeler meydana geldi.
Fakat bu listelerde șahsiyet denebilecek olanlar, Mustafa
Kemaľ'den ayrılamazlardı.
Ne onlarsız bir hükümet yapmak, ne de Mustafa Kemal
kendilerine seçilmeyi reddetmek tavsiyesinde bulunduğu
için, onlarla bir hükümet kurmak ihtimali vardı,
Öyle.bir "hal ve şart" doğdu ki, ya Mustafa Kemal
düşürmek yahut onunla birlikte yürümek yollarından birini
tutmak lâzım geldi,
Düşürmek mümkün olsa, bu fikir etrafında bir hayli insan
toplamak imkânı da yok değildi.