Edebiyatımızın ilk kaybedeni, ilk tutunamayanı Ahmet Cemil’in mavi düşlerinin ve siyaha çalan umutsuz yaşamının hikâyesi: Mai ve Siyah.
Muazzam bir kitaptı. Müthiş bir keyifle okudum. Okurken Uşaklıgil’in karakterine yaşattığı bütün duyguları ben de yaşadım; umut, sevinç, aşk, yalnızlık, düş kırıklığı, varoluş sancısı ve nicesi. Roman, bir gün iyi bir edebiyatçı olma ümidiyle yaşayan Ahmet Cemil’in, babasının vefatının ardından yıkılan hayallerine rağmen annesinin ve kız kardeşinin geçimini sağlamaya çalışan, çektiği tüm zorluklar karşısında yine de ayakta durmaya dirayet gösteren hikâyesini anlatıyor. Ama nasıl bir anlatım… Belki de tam bir Servet-i Fünûn adamıyım ve bu yüzden hoşuma gitmiştir… Bilemiyorum. Uzun ve süslü cümleler, betimleme deryası, karmaşık ruh halleri, realiteden ve toplumdan kaçış, sanat için sanat ve Avrapaî haller… Bunların hepsini toplayınca Mai ve Siyah ortaya çıkıyor. Okuyunuz efendim.
Hatta Uşaklıgil kendi kitabı için şunları söylemiş:
”Tereddütsüz söyleyeceğim ki yazdıklarımın hiçbirisini yazmamış olmak ihtimalini o kadar büyük bir hüzün duymayarak düşünebiliyorum. Fakat Mai ve Siyah için böyle değil! Onu yazmış olmak isterdim. Ve pek iyi etmişim ki yazmışım. Onun için, eksiklikten arınmıştır, baştan ayağa meziyettir demiyorum. Fakat onda hemen bütün ben varım, benim bir daha geri gelmeyecek olan emellerle, hülyalarla ve onların yanı başında hüsranlarla, elemlerle dolu olan gençliğim var. Hatta yalnız benim değil… Bütün gençler var... Memleketimin bedbaht gençliği var. Sizler varsınız...”
Bir de uzun süre boyunca aklımdan çıkmayacak olan o alıntı:
”Bilir misin, nasıl bir şey? Bak şu semaya, ne görüyorsun, maviliklerden oluşmuş bir deniz... Gözlerinle onun içine girmeye çalış; o mavilikleri yırtmak için uğraş, ne görüyorsun? Mavi... Daima mavi... Değil mi? Sonra, bak ayağımızın altındaki toprağa, ne buluyorsun? Donmuş, simsiyah bir renk... Of! O siyah tabakaları parçalayarak içeriye bak; in, in, in, ne kadar inebilmek mümkünse o kadar in; ne buluyorsun? O siyahlıklar içinde ne buluyorsun? Siyah... Daima siyah değil mi? İşte öyle bir şey yazmak istiyorum ki yukarı bakılsa mavi ve daima mavi; aşağı bakılsa siyah, daima siyah... Bir şey ki mavi ve siyah olsun. Hasta mıyım, bilemiyorum; fakat ah! O ne yazmak istediğimi bilsem; onu şöyle karşımda resmi çıkarılmış, tasvir edilmiş görmek mümkün olsa; işte o vakit, zannediyorum ki artık ölebilirim; hayatta kendisine düşeni tamamıyla almış bir adam hükmünde gözlerimi kapayabilirim...”
