Eserleri ve etkileri göz önünde bulundurulduğunda Gazzâli'nin İslam düşünce tarihinin en etkili isimlerinden biri olduğu su götürmez bir gerçektir. Onun etkisi, ilgi alanlarının zenginliği yanında analitik ve eleştirel yeteneklerini çağının yakıcı inanç ve düşünce problemlerine teksif etmesinden ileri gelmektedir. Gazzâli'nin ilgi alanlarının zenginliğinin en bariz göstergesi onun fakih, mütekellim (kelâmcı), kozmolojide felsefeci ve sufi formasyonlarına sahip çok yönlü kişiliğidir. Onun etkisinin fiili açıklamaları, her biri sahasında başarılı olan eserleridir. Bu itibarla gençlik yıllarında fıkıh ve fıkhın alt branşlarıyla ilgili eserleri ve fetvaları bir Şâfii olarak, kalabalık Şâfii çevrelerde etkin bir âlim olmasına yol açmıştır. Bir Eş'arî olarak kelâm alanındaki eserleri birçok mezhepten takipçisi bulunan kalabalık Eş'arî gruplar üzerinde etki uyandırmıştır. Tasavvufa dönük eserleri, yine köklü sufi çevrelerde önemli izler bırakmasını sağlamıştır. Ama hepsinden önemlisi, yukarıda onun hedefinde yer aldığını belirttiğimiz bir ve üçüncü kesime yönelik eleştirilerinin İslam düşünce tarihindeki etkisinin yeri ayrıdır. İlk kesimi oluşturan İslam filozoflarına yönelik eleştirisi felsefenin kelâmlaşması (felsefi kelâm) sürecini başlatarak eskisinden ayrı, yeni bir kelâmı doğurmuştur. Bunun yanı sıra mantıkla ilgili müspet fikirleri ve bu disipline ait eserleri Aristoteles mantığına İslam toplumlarında meşru bir yayılma alanı açmış, mantık ve kelâm disiplini tarafından alımlanan felsefenin medrese müfredatlarına girmesinin önündeki engelin kalkmasına yol açmıştır. Onun bugün -Körfez Arap ülkelerini ayrı tutarsak- hemen tüm İslam toplumlarındaki popüler imajını besleyen diğer büyük etkisi, üçüncü kesime yönelik eleştirisini oluşturan İhyâu Ulûmi'd-Din adlı eseridir. İhyâ, akıcı dili ve etkileyici ruhuyla her Müslüman toplumda maneviyat yolculuğu kılavuzu olarak kabul görmüş, hemen her dile mükerreren tercüme edilmiştir. İlgi alanı zengin ve etkin her şahsiyet gibi Gazzâlî de birçok yönden eleştiriye uğramıştır. Bu eleştirilerin bir kısmı yerinde olmakla beraber bir kısmı paradigmatik farklardan kaynaklanan sübjektif eleştirilerdir. Gazzâlî ismi üzerinde oluşan güçlü sevgi ve takdir hissi kadar (seıefi, neo-selefi ve rasyonalist kesimler başta olmak üzere) belli çevrelerde bu isme yönelik ortaya çıkan sert eleştiriler ve nefret hissi de Gazzâli'nin İslam düşüncesi tarihindeki tesirinin göstergesi olarak okunabilir.
Sayfa 17Kitabı okudu
·
73 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.