Güzel hakkındaki nazariyelerin en meşhuru Kant'ın nazariyesidir. Kant, «güzel» i ve ona müteallik bütün meseleleri (Hükmün İntikadı) unvanlı kitabının birinci kısmında mütalea etmektedir. Bedii hükümleri diğer hükümler gibi, keyfiyet, kemiyet, izafet, cihet noktalarından tetkik ediyor. 1-Keyfiyet Cihetinden Güzel: Keyfiyet bakımından güzel, hasbi bir mahzuziyetin mevzuudur. Bir şey bizde bir alâka uyandırdığı zaman, onu faydalı ve iyi bulduğumuz zaman (bu şey hoştur) diye hükmederiz. Hoş ve faydalı yahut iyi, arzu etmek melekesine hitap eder. Bilâkis Kant <<Zevk hükmünü tayin eden mahzuziyet bütün menfaatten aridir. >> der. Takdirimize ahlaki kanun dahi müdahale etmez; çünkü <<Ahlakilik bir nizam ister>>. Demek ki, mütekabilen temellük ve tahakkukku istilzam eden mahsüs eğlenceden ve ahlâkî mahzuriyetten farklı olarak bedit haz, mevzuunun şeniyetine alâkasızlık gösterir. Ressam, bir meyvayı veya tasvirini san'atkâr gözü ile temaşa eder ve ne onu yemeği, ne de satmağı düşünür. İşte bütün menfaatten tecerrüt etmiş böyle bu mahzuziyetin mevzuuna, güzel denilir. 2-Kemiyet Cihetinden Güzel: Kemiyet bakimindan giizel, dlemsiimul bir mahzuziyetin mevzuudur. Bir seyde hasbi bir mahzuziyet bulan bir kimse, ayni seyin herkes için müşabih bir mahzuziyet membaı olması lazim geldiğine hüküm vermekten kendisini menedemez. İşte bu cihetten, giizel hostan bariz bir surette ayrılır. Fakat diger bazı hükümler de umumi mutavaati istilzam ederler. Ahlaki hükümler kiilli bir mahiyete maliktirler. «Her insan vazifesini yapmağa mecburdur.» Fakat burada dahi, umumi fikir, vazife tasavvuru müdahale ediyor. Bedii hüküm ise, kendisine hiçbir umumi fikir müdahale etmeksizin geliyor. Bunları söyledikten sonra şu tarifi yapabiliriz: <<Külli olarak tasavvursuz hoşa giden şey güzeldir.>> 3 — İzafet Cihetinden Güzel: İzafet bakimindan «güzel> gayesiz bir ahenkle, yahut daha mihaniki bir tabir kullanirsak, gayesiz bir gaiyetle tavsif olunur. Güzellik eşyanin şekline aittir. Resim bütün plastik san'atların esasidir; halbuki bizzat şeklile hoşa gidiyor. Ameli hayatta, akli bir nizam oldugu zaman bir gaye vardir. Halbuki güzellikte de ahenk, gaiyet vardir; fakat gaye yoktur, hedef yoktur. Hedef fayda ve kemal olabilirdi; fakat bedii hüküm hasbidir. Nebatat mütehassist çiçeğin gayesini bilir; bilir ki bu, nebatlarin telkih uzvudur. Kant, bu mülahazalardan «güzel» in bu üçüncü tarifini çıkarıyor. «Muayyen bir gaye tasavvur etmeksizin bir şeydeki gaiyetin ahengin suretini idrak etmektir». 4-Cihet bakımından : Cihet bakımından «güzel» zaruri bir mahzuziyetin mevzuudur. Birisi bir seye güzeldir dedi mi, diğer birisinin de ayni fikirde bulunmağa mecbur olmasını ve güzeldir demesini ister; diğer bir mütaleada bulunmasına müsaade etmez. Bir hissin böyle kiilli olarak kabul edilmesi hassası bir «müşterek his (sens commun)» istilzam eder. Zevk hükmünde külli rızanın zarureti, müşterek his faraziyesi altında afaki olarak tasavvur edilen enfüsi zarurettir. Kant bu dördüncü tarife varıyor: Güzel «Zaruri bir mahzuziyetin mevzuu olarak tasavvursuz tanılan» şeydir. Kant güzellikte, hassasiyetle muhayyilenin ahengini, bedii mahzuziyetin fikrî mahzuziyetle olan ittihadını buluyor. Gerçekten güzel, hasbi bir mahzuziyetin mevzuudur. Güzellikte ameli gayesiz bir nizam, gayesiz bir gaiyet vardır. Bilhassa güzellik, hassasiyetin, muhayyilenin ve müdrikenin hayret veren bir ahengini tahakkuk ettirebiliyor. Kabli mütâlardan güzelliğin mahiyetini çıkarmağa çalışan bu usul müşahedeye müstenit tecrübi ve ruhi bir estetik istiyen bazı mütefekkirlere çok metafizik görünüyor. Kant, insandan insana değişen hazzın enfüsiliğini, ittifakla takdir edilmesi lazimgelen (Güzel) in külliyetine karşı koruyor. Halbuki muhtelif insanların hassasiyet bünyesi biribirine çok benzer, Bilâkis bedii şuur fertten ferde değişen mûdil fikri mutâlardan neşet ediyor. Bunlar da gösteriyor ki bedii hükümler, külli ve zaruri değildir. İçtimat ve tarihi estetik güzelliğin muhitlere ve zamanlara, alınan terbiye ve kültüre göre değiştiğini gösterdi. Hiçbir zaman külliyet ve zaruret «güzel» in asli vasiflarından degildir.

Muhakeme Kabiliyetinin EleştirisiImmanuel Kant · Gece Kitaplığı · 20222 okunma

·

31 views

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

furkan