Ben buradayım sevgili okuyucum sen neredesin acaba?
Tutunamayanlar, evet o meşhur ya çoğumuzun okuyup hatırlamadığı ya da yarım bıraktıği lakin epey ünlü kitap (!)
Birçok mecra ve makalede tonla akademik inceleme ve fikir tartışmaları olduğundan Amerika'yı da yeniden keşfetmeye gerek olmadığından ben gözüme takılanları ve bazı ders notlarımdan alıntıları kendime de kayıt altına tutabilmek için yazacağım dileyen katkıda bulunursa sevinirim.
İlk baskısı Sinan Yayınları'ndan çıkan eser 2 cilt halinde yayınlanıyor daha sonra İletişim Yayınları hâmiliğini yapıyor. Eser tek cilt benim okuduğum İstanbul basımı ve 2001 tarihli.
Başlıca kahramanları :
-Selim Işık,
- Turgut Özben
-Süleyman Kargı
-Metin Kutbay
-Nermin Özben
-Günseli Ediz ve
-Hayali kahraman Olric.
Eserde okur romanın dünyasına Turgut'un bilincinden bakmakla kalmaz onun ruhsal gelişimini, iç çatışmalarını, değerlendirmelerini ve yavaş yavaş Selim ile özdeşleşmesini izler. Dış olaylar bir önem taşımaz romanda. Önemli olan Turgut'un iç dünyasıdır. Öyleyse anlatıcının okuru Turgut'un iç dünyasına yani bilincine salması gereklidir. Roman 3 kişi ağzından yazıldığına göre bunu üç şekilde yapmıştır Atay.
1- ruh çözümlemesi, 2 -aktarılan iç konuşma, 3 alıntılanan iç konuşma. Romanda en çok kullanılan yöntem alıntılanan iç konuşmadır diğer ikisine daha az yer verilmiştir.
Tutunamayanlar romanında iç konuşma yönteminin en başarılı yerlerinden biri
dış diyalog, iç konuşma ve iç diyaloğun birbirine örüldüğü sahnelerdir . Örneğin, meyhanede Metin ile Turgut'un diyaloğu. Romanın okuru genelde kişilere ve olaylara Turgut'un bilincinden baksa da , bu bakış sürekli olmaz çünkü romanda dış çerçevenin içindeki iki öykü ayrı anlatı üzerinde yer alır üçüncü kişi ağzından anlatılan Turgut'un öyküsü iç düzeyde anlatıcıdır çünkü anlatıcısı öykünün dışında ve üstündedir.
Atay'ın Tutunamayanlar romanı burjuva düzeninin kurallarına, değer yargılarına, beğenisine, yaşam biçimine ayak uyduramayan topluma yabancılaşmış yalnız insanlardır. Yazar küçük burjuva ve sözde aydınları silkelemek için onların kültür değerleriyle, ideolojik tutumlarıyla, yaşamda bağlandıkları gelenekleriyle alay eder ama alay etmekle de yetmez.
Çünkü yetinse idi yani klasik gerçekçi romanla işini görmüş olsaydı meydan okuyuşu böylesine köktenci olmaz ve sanat anlayışı bakımından da bir uzlaşmaya girmiş sayılacağından isyanı gücünden çok şey kaybederdi. Tutunamayanlar hem söyledikleri hem de söyleyiş biçimi ile bir başkaldırıdır ve böyle olduğundan iki yönden incelenmesi gerekir. Atay, Türk romanının geleneksel çizgisinden çıkarak başka bir tür romanı deneyen ilk Türk yazarı olmuştur bu da bizi eserde modern ve postmodern roman şeklinde iki ana başlığa götürür.
Tutunamayanlar kendisinin de birtakım etki ve izlerinin bulunduğu 19. yüzyıl gerçekçiliğine sırtına dönmüş bir ayağı modernislerde bir ayağı postmodern olan bir romandır . Böyle olmasının başlıca nedeni sanırım Atay'ın J.Joyce gibi modernist bir yazarla Nabokov gibi postmodernist bir yazardan çok etkilenmiş olmasıdır.
Tutunamayanların karmaşık bir yapısı ve anlatım yöntemi olduğu söylenmiştir her zaman ama bunları çözümlemeye girişecek kadar uzun bir inceleme yazısı yazılmadığı için romanın bu yönü irdelenmeden kalmıştır.
Gazetecinin romanın eline nasıl geçtiğini ve nasıl hazırladığını anlatan sonun başlangıcı adlı önsöz ile Turgut Özben'in mektubu dış çerçeveyi oluşturuyor. Gazetecinin önsözünden öğreniyoruz ki kendisi bir tren yolculuğu sırasında Turgut Özben adında bir gençle tanışmış sonra Avrupa'ya gitmiş 2-3 yıl kalmış ve dönüşünde çekmecesinde Turgut Özben'den bir mektup ile birlikte büyük bir paket bulmuştur bu paket Tutunamayanlardır ve yazarı Turgut Özben tarafından yayınlanması için gazeteciye gönderilmiştir.
Gazeteci Turgut'un isteğine uyarak romanda adı geçen kişileri arar Günseli ile birlikte bazı adları değiştirir sonuna da Turgut'un kitap hakkında bilgi veren mektubunu yayınlanmasını sağlar İşte bu ön Sözde ve mektupta anlatılanlar gazeteci ve Turgut'un tanışması sonucu kitabın hangi aşamalardan geçerek basıldığının öyküsüdür.
Tutunamayanlar romanının kendisi bu söz ile sonraki mektup arasında yer alır. Tutunamayanların da iki öyküsü ve iki baş kişisi var Turgut Özmen ve Selim Işık .
Tutunamayanlarda okur romanı dünyasına Turgut'un bilincinden bakmakla kalmaz onun ruhsal gelişmelerini, iç çatışmalarını, değerlendirmelerini, yavaş yavaş Selim ile Özdeş özdeşmeleri ile sağlamaktadır.
Tutunamayanların öyküsü Bir nevi Turgut Özmen'in öyküsüdür .
Turgut'un öyküsü kronolojik bir sıra izler ikinci öyküler ise Selim'in dönemleri çocukluk, ilkokul, ortaokul, lise, üniversite gibi sırasız karışık bir biçimde kurulur. Turgut'un öyküsünün başladığı noktadan ileri doğru giderken 2 Öykü aynı noktadan geriye dönüşlerle tamamlanır ve iki öykü iç içe gelişir.
Postmodern romanda oyunla sanat arasında kurulan bağı yazar Selim ile kurar. Selim'in başlıca merağı oyun oynamaktır ve çok ciddiye aldığı bu oyunun bir anlamı şiir, öykü, biyografi gibi çeşitli türlerde yazı yazmaktır. Üniversite öğrenciliği yıllarında arkadaşlık ettiği Turgut ile Turgut'un biyografisini yazma oyunu ona birer örnektir. Tutunamayanları öbür Türk romanlarından ayıran bir özelliği de çeşitli üsluplara yer vermesidir. Örneğin Osmanlıca, Türkçe, Özbekçe ve biyografi ansiklopedi, günlük, şiir, tiyatro ,mektup gibi
çeşitli söylemlere yer verilmiştir romana zenginlik ve ansiklopedi bir genişlik sağlayan bu çeşitlilik aAay'ın ironisine de hizmet eder. Şarkılar ve açıklama bölümlerinde yine klasik gerçekçi romanlarda rastlayamayacağımız bir anlatı yöntemi kullanılmıştır ama eklemek gerekir ki bu yöntem Atay'ın buluşu değildir bu yöntemi daha önce Nabokov romanlarında kullanmıştır.
Atay eserinde çeşitli edebi özelliklerden de yararlanır. Bunlardan biri de postiştir başka bir yapıtı ya da yapıtın bir parçasını başka bir bağlamda taklit yöntemidir söz gelimi Turgut Ankara'da bir devlet dairesindeki Bürokrasi ile alay derken Kutsal Kitaptaki 10 emirden postişler yapar:
- İş takip edenlere uyarlar, Elini hiçbir kağıda uzatmayacaksın, Hiç bir düşünce ileri sürmeyeceksin hiçbir şey bilmezmiş gibi görüneceksin... Ayrıca romanın sonuna eklediği fantastik mektupta da kutsal kitaba başka göndermeler yapmıştır.
Turgut, kararsızlıklar içinde kendisini yavaş yavaş yazara adamak ve Tutunamayanlar'a katılmak için kendisiyle savaşır. Evini, karısını, çocukların peşini bırakıp Anadolu'da trenlerle yaptığı yolculuk bu iç yolculuğun simgesidir Kendisi bu yolculukta ben gelişimimi yaşayacağım diyor evinden ayrıldıktan sonra yaşadığı ikilem ikinci belleği olan " OLRİC " gülünç olmaktan, eleştirmenler tarafından didik didik edilecek bir belge bırakmaktan çekilen Turgut'un öteki benliğini kitabı yazmanın gerektiğini inandırmaya çalışır ve başarır da...
Tutunamayanlara egemen olan ton iğneleyici zekanın alaycı tonudur Çünkü gerek Turgut'un gerekse Selim'in tonudur bu. Atay eserinde sanat ve wanatla ilgili temalar ve İsa mitosundan oldukça yoğun bir şekilde faydalanmıştır. Turgut karakterini çizerken yalnız İsa ile değil edebiyat tarihinde onun arasında başka kişilerle de bağlar kurar. Aslında Turgut biraz İsa, biraz Hamlet, biraz Don Kişottur. Turgut bir diyalogta "Ben İki kitapla olağanüstü işler başarırım." der burada Kutsal Kitap ile Hamlet kastedilmiştir. Danimarka Kralı'nın oğlu neden Hamlet? Çünkü ikisi de bir bakıma aynı evrelerden geçmiştir Hamlet saraylarda bir prens olarak yaşarken babasının ölümü ve sonra hayatının ona görünerek öcümü al demesi üzerine sanki gaflet uykusundan uyanır ve saray çevresine kokuşmuşluğunu fark eder oradan iğrenir. Turgut da küçük bir burjuva yaşamında Tutunanlar arasında rahat rahat yaşarken Selim'in ölümü ve mektubuyla uyanır Turgut da Selim'in öcünü alacaktır tıpkı Hamlet'in babasının öcünü aldığı gibi. Bir süre sonra kararsızlık içinde bocaladıktan sonra i ikisi de öclerini alırlar biri kılıçla birisi kalemle.. Turgut bir bakıma da Don Kişottur. Don Kişot da toplumun dışına düşmüş ezilenlerden biri ve adeta Tutunamayandır. O Sancho Panza ile Turgut da Olric ile dolaşırlar oradan oraya.
Unutmamak gerekir ki bu yazarlardan etkilenmesi değil onlardan çok şey olmasına rağmen özgürlüğünü koruyabilmesidir önemli olan .
Bununla birlikte mizah gücü duyarlılığı ve kullandığı teknik incelikler Tutunamayanları büyük bir yeteneğin ürünü yapar ve ve ona çok şey kazandırdığı yatsınamamıştır.
Yazar burada ne yaptığının fazlasıyla farkında çünkü biz de bu tarz bir roman daha önce yok, herkes gibi kalıcı olmak ve okunmak istedi çünkü , Tanpınar, Peyami Safa, Halid Ziya da daha önce yazdı ama bu tarzla değil edebiyatta Batı ile teması yakalayan ilk ve tek Roman oldu.
"Beni hemen anlamalısın, çünkü ben kitap değilim, çünkü ben öldükten sonra kimse beni okuyamaz, yaşarken anlaşılmaya mecburum. "
Bilinç akışı, katmanlı yapısı, J.Joyce, Kafka ve çağdaşları gibi Atay'da kendi içinde doğduğu borcu olan sınıfını eleştirdi.
"Aylak Adam dışında ilk kez bir roman bana ne yapacağını söylemedi dendi."
Özetle:
Tutunamayanlarda Selim Işık en baştan beri Tutunamayandır. Turgut Özben mektubu alana kadar Tutunmuştur, mektuptan sonraki hayatı artık Tutunamayandır. Ata'ya göre ise ilk Tutunamayan Hz isa'dır...
gizli özne
Tutunamayanlar 
Oğuz Atay
··
4 plus 1
·864 views
Atay'ın kısa bir diyaloğu 🥹🫠 youtu.be/Zbu2ls55Ecw?si=...
Hocam kitabı öneriyor musunuz onu anlamadım 🤓
Emeğinize sağlık, herkes bildiği dilden konuşunca daha etkileyici oluyor tabi🫠
Şiddetle tekme tokat girer öneriyorum hem de 😁 ama oncesinde romanla ilgili birkac makale ve postmodernizm hakkinda kisa bilgiler okuyarak uzerine de bi Tehlikeli Oyunlar miss :) belki akabinde de Halit Ziya kendisi de soyluyor ya ..
Oku oku bitmiyordu 🙄ellerinize sağlık gözüm iyice korktu😅
Benim sinav sorularimdan biri ile yaklasik 8 sayfa yazmistim sure kisitlamasi yoktu siz dusunun. Lâkin sans verin oncesinde de birkac makale postmodernizm hakkinda kisa yazilar okuyun tadindan yenmeyecektir :)
1 next answer
Yaşarken anlaşılmaya mecburuz🙃🙃
Epey emek verilmiş ve çok güzel bir inceleme olmuş. Kaleminize sağlık
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.