Soykırım ve tehcirler kolektif şiddet eylemleridir. 20. yy'da ki Ermeni Tehciri’nden Yahudi Holokost’una dek, hepsi muazzam ölçekte organizasyon, idari ve bürokratik mekanizma gerektirir. Çünkü tehcir veya soykırımın uygulanması için zemin etüdünün yapılması, alt yapının hazırlanması gerekiyor. Soykırım veya tehcir uygulama kararlarını alanlar siyasi karar alıcılar dediğimiz kişiliklerdir. Fail kategorisine baktığımızda bunları politik/ideolojik elitler diye bir kategoriye ayırmak mümkün. Ancak, soykırıma veya tehcire uğrayacak gruplar, topluluklar kimlerse, bunlarla ilgili alınacak kararlarda ve tehcir uygulanmalarında, alt-orta ölçekli ve tabii biraz da ortanın üstü kademede bulunan, devlet bürokrasisinde önemli pozisyonlarda yer alan bürokrat ve teknokratlar da önemli rol oynuyor. 24 Nisan 1915’teki tutuklamalar yapıldığında Siyasi Şube’nin Ermeni Masası şefi Mustafa Reşat. Yani İstanbul’daki Ermeni aydın ve siyasetçilerin, yüksek meslek gruplarındakilerin tutuklanmasından bizzat sorumlu.
Birincisi, bunlar karar alıcılara veri sunuyor. İkincisi, onların önündeki bürokratik ya da idari birtakım engelleri temizleyerek soykırıma ve tehcire giden yolu açıyorlar. Üçüncüsü, karar alıcılara bir know-how sağlıyorlar. Yani bu tür muazzam ölçekli kitlesel şiddet eylemlerinde karar alıcılar bir karar alıyor, ama bunun kuvveden fiile geçmesinde, bu kararın uygulanmasında bu uygulayıcılar karşımıza çıkıyor. Tarihçi Christopher Browning’in grass-root dediği “sıradan failler” var. Ermeni tehciri özelinde, sıradan Müslüman siviller bunlar. Bu “sıradan faillerin” dışında bir de bu tür bürokrat/memur zihniyetli, “devlet aklı”yla hareket eden kişiler var. Bunlar kendilerine verilmiş görevi harfiyen yerine getiren, içinde bulunduğu örgütün ya da organizasyonun etiği, kuralları, prensipleri neyi gerektiriyorsa ona göre hareket eden kişiler. Bu bir açıdan onlara meşruiyet de sağlıyor. Zaten eylemlerini meşrulaştırırken “vatanın, milletin, devletin bekası ve selâmeti için yaptık” diyorlar. Bununla donatıldıklarına inanıyorlar. Mustafa Reşat Mimaroğlu için de bu böyle; içinde bulunduğu organizasyonun, yani İttihat ve Terakki’nin lideri Talât’a her şekilde itaat eden, karar alırken onun işini kolaylaştıran, ona bilgi sağlayan, önündeki engelleri temizleyen tarihsel bir figür.
Bu tür organizasyonlarda ciddi bir idari mekanizmanın varlığı şart ve bu büyük idari çarkın dişlilerinin senkronize ve koordine çalışması gerekiyor. Mimaroğlu gibi bürokratlar o çarkın uyum içinde işlemesi için üzerlerine düşeni yaparlar. Bu nedenle o mekanizmaları anlamak için Mimaroğlu gibi failler, karakterler önemli. Çünkü bu faillerin etkin rol oynadıklarını, hadisenin kendisini etkin hale getirdiklerini düşünüyorum. Kimler için etkin hale getirdiler? Karar alıcılar için, Talât Paşa için, Doktor Nâzım için…
Foto: Talat, Enver, Cemal Paşaların da aralarında olduğu İttihat-Terakki yönetimi
46 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.