Muvelleh tabirinin meczupluk anlamından diğer derviş gruplarını kapsamaya doğru bir anlam genişliğine kavuşma süreci, muhtemelen Kalenderi, Haydari ve Rifai dervişlerine bir koruma kalkanı sağlamak amacıyla yakından alakalıdır. Zira Kalenderi, Haydari ve Rifai dervişlerindeki bazı tuhaf görünüş ve uygulamaları, bunlara ek olarak bu dervişlerde zaman zaman görülen ibadet alanındaki eksiklikleri dinen açıklamak ve onlara bir tepki yönelmesini önlemek oldukça zordur. Muvelleh tabirinin ise ilk olarak mecnun ve meczub adı verilen dervişler için kullanıldığı anlaşılmaktadır. Mecnunluk ve meczupluk aynı zamanda bir tür deliliği ifade ettiği için onların yaptıklarından veya yapmadıklarından sorumlu tutulmalarını da önlemektedir. Zira isnat edilen delilikleri sebebiyle onların şeriat karşısında sorumlulukları ortadan kalkmaktadır.¹⁵⁴ Kalenderi, Haydari ve Rifai dervişlerinin muvelleh kavramıyla ilişkilendirilmeleri, tıpkı mecnun ve meczublar gibi onların da aşırı davranışlarından dolayı dinen sorumlu olmadıkları sonucunu doğal olarak ihsas etmektedir. Bu sebeple olsa gerek, İbn Teymiyye sık sık akıl çekilmesi ancak bilinçsizce olursa sorumluluk kalkar, bilinçli eylemlerle ulaşılan veleh halinde sorumluluk devam eder demektedir.¹⁵⁵ Onun bu iddiası, muvelleh dervişlerin tavırlarından dolayı böyle bir koruma kalkanına bürünmelerini önlemek ve onların İslam hukuku karşısında sorumlu olduklarını vurgulamak için olsa gerektir.
¹⁵⁴ Örneğin dönemin ünlü mutasavvıflarından İbn Arabî, akıllı deliler denilen insanlardan sorumluluğun kalktığını söylemektedir. Zira onların yükümlülüklerini anlayabilecekleri bir akılları yoktur. Bu kişiler, kalplerine gelen ilahi tecelliler nedeniyle akıllarını kaybetmişlerdir. Bkz. Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali İbnu'l-Arabî, el-Futûhâtu'l-Mekkiye, çev. Ekrem Demirli, (İstanbul: Litera Yayınları, 2007), c. II, s. 260-261. Bu konuda geniş bilgi için bkz. Dols, Mecnun, s. 544-570.
¹⁵⁵ Bkz. İbn Teymiyye, Mecmûu'l-Fetâvâ, c. XI, s. 10-12, 591-602.
Sayfa 87 - Kitap Yayınevi, İnsan ve Toplum Dizisi - 70, 2. Basım, Birinci Bölüm, Şam ve Anadolu Dolaylarında 7./13. Yüzyılda Tasavvuf ve Muvelleh Dervişlik, MUVELLEH KAVRAMI VE TARİKATLAR, Muvelleh Kavramı: Veli mi, Deli mi?
·
161 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.