Kalenderîlerin zihinsel yapısı, toplumsal yaşam ve kurumlara muhalefet üzerine kuruludur. Onlar bütün kurallarıyla toplumu reddeden bir nevi anarşist dervişlerdir. Ancak klasik zühd anlayışında olduğu gibi, toplumdan uzaklaşıp bir keşiş gibi yaşamı sürdürmek tercih edilen bir yaşam biçimi değildir. Toplumun değerlerini yadsımayı, toplumun içinde yaşayarak ve fakat toplumun geleneksel, dini ve yaşamsal değerlerine saldırarak yapmışlardır. Toplumsal sisteme tepki içinde olsalar da var olan sistemin değişmesine veya toplumu düzeltmeye yönelik bir çabaları yoktur. Alışılmış olana muhalefet, giyim kuşam ve görünüş itibariyle toplumun yadsıdığı ve hor gördüğü bir tarzı benimsemekten, farz olan ibadetlere ilgisizliğe kadar oldukça geniş bir yelpazede yer almaktadır.¹⁶⁴
Kalenderî dervişlerin namaz kılmadıkları, oruç tutmadıkları sıklıkla yöneltilen bir eleştiridir. Farz olan ibadetlere ilgisiz olmalarına karşın semaya çok önem vermişlerdir. Sema onlar için en önemli ibadet konumundadır. Semada ise temel amaç vecde ulaşmaktır. Kalenderî dervişlere sıklıkla, bu amaca ulaşmak için esrar ve kenevir gibi uyuşturucu maddeler kullandıkları suçlaması da yöneltilmiştir. Her zaman yanlarında def, davul, nefir¹⁶⁵ gibi müzik aletleri taşır ve buldukları fırsatlarda toplum içinde bunları kullanarak sema gösterileri yaparlardı. Sema törenlerinde bu müzik aletleriyle ürkütücü sesler çıkararak ateş etrafında raks eder ve çılgınca hareketlerde bulunurlardı.
Kalenderîlere sıklıkla livata ve hayvanseverlik (zoofili) gibi suçlar isnat edilirdi.¹⁶⁶ Bu suçlamaların ne derece gerçeği yansıttığı bilinmemektedir.
...
Kalenderilerin görünüşleri toplumun bütünü tarafından yadırganan tuhaflıklar içermekteydi. Bu tarz, muhtemelen Melamîlikte vurgulanan toplum tarafından dışlanma felsefesinin bir yansıması olarak benimsenmişti. Tuhaf görünüşle toplumda tiksinti yaratmak ve bu şekilde toplumsal dışlanmayı sağlanmak amaçlanmıştı. Bu amaca uygun olarak, bazıları bütünüyle çıplak, bazıları yarı çıplak dolaşırdı. Bazıları kıldan dokunmuş, cavlak adı verilen yün çuvallar giyerlerdi. Çokluk itibariyle çehar darb denilen, saç, sakal, bıyık ve kaşların usturayla kazındığı bir görünüş biçimi benimsenmişti.¹⁶⁹ Üzerlerinde ilginç donanımlar taşırlardı. Dilenci çanağı ve derviş değneği gibi klasik derviş eşyalarına ek olarak, onların bir kısmı üzerlerinde balta, deri torba, büyük tahta kaşıklar ve aşık kemikleri taşırdı.¹⁷⁰
¹⁶⁴ Karamustafa, Tanrının Kural Tanımaz Kulları, s. 23-27. Bu düşüncelerin çoğu Cemaleddin-i Sâvî'nin menâkıbında dile getirilmiştir. Bkz. Hatib Farsî, Menâkib-i Camâl Al-Dîn-i Sâvî, haz. Tahsin Yazıcı, (Ankara: TTK Yayınları, 1972), fakirliğin fazileti hakkında s. 6-8, çıplaklık hakkında s. 32-32, cavlak giyme hakkında s. 76, seyahat etme hakkında s. 15-17, riyazet hakkında s. 66-67, çehar darb hakkında s. 32. Onların bu kayıtsız davranışları çokça tepki de çekmiştir. 10./16. yüzyıl müelliflerinden Vahidî, onları sert bir şekilde eleştirmiş, onları işten kaçmak için boş boş dolaşmakla, fısk u fücur işlemekle, yüzünü kaşını tıraş ederek Ehl-i Sünnet dışına çıkmakla ve insanları ifsad etmekle suçlamıştır. Bkz. Vahidî, Menâkıb-ı Hâce-i Cihân ve Netice-i Cân, haz. Ahmet T. Karamustafa, Vâhidî's Menâkıb-i Hocca-i Cihân ve Netîce-i Cân içinde, ed. Şinasi Tekin-Gönül Alpay Tekin, (Harvard: Harvard University, 1993), Vr. 31a-39a.
¹⁶⁵ Nefir, bazı dervişlerin yanlarında taşıdıkları, sığır boynuzundam yapılmış boruya verilen isimdir. Bkz. Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri, s. 544-545.
¹⁶⁶ Örnek için bkz. Muhammed b. el-Hatîb, Fustâtu'l-Adâle, Vr.51a-51b; Giovan Antonio Menavino, Türklerin Hayatı ve Adetleri Üzerine Bir İnceleme, çev. Harun Mutluay, (İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011), s. 55.
¹⁶⁹ Ocak, Kalenderîler, s. 158-165; Karamustafa, Tanrının Kural Tanımaz Kulları, s. 28.
¹⁷⁰ Ocak, Kalenderîler, s. 160-161; Karamustafa, Tanrının Kural Tanımaz Kulları, s. 27-32.
Sayfa 91 - Kitap Yayınevi, İnsan ve Toplum Dizisi - 70, 2. Basım, Birinci Bölüm, Şam ve Anadolu Dolaylarında 7./13. Yüzyılda Tasavvuf ve Muvelleh Dervişlik, MUVELLEH KAVRAMI VE TARİKATLAR, Kalenderîlik
·
246 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.