- "İslâm sanatındaki Tevhid mevzuunu biraz daha açabilir miyiz? Meselâ bizdeki Tevhid şuuruna karşı Batı sanatında bu durum nasıl tezahür ediyor?
- "İslâm sanatında, canlı cansız bütün tabiat, üç boyuttan kurtulmakta, kendi kendinden geçmekte, «Tevhid»de fâni olarak sonsuzluğu aramaktadır.
Batı'da sanat, eşya ile insan arasında, sübjektif bir münasebet olarak kaldı. Oysa İslâm'da sanat, eşya ile insan arasındaki bu münasebeti, o kadar inceltip yüceltti ki bütün kâinat, içinde yalnız «kelime-i tevhid» ve «kelime-i şahadet» okunan muhteşem bir İslâm mabedine döndü. Bütün âlem, «vahdet»in sırlarını fısıldar duruma geldi. Sanat, din ile birleşti, «seyr-i afakî», «seyr-i enfüsî» ve «seyr-i mutlak» merhalelerini ve tasavvufun sırlarını keşfetmeye başladı. Batı dünyasında sanat, bütün farklı ekollerine rağmen, insanın fert ve cemiyet olarak «bunalım»larını veya «özlem»lerini tabiata bulaştırması tarzında cereyan edecektir. Batı'da klasik sanat, objektif dünyanın bir kopyası biçiminde doğdu; romantizm, objektivizme karşı insanın sübjektif dünyasından doğan zayıf bir tepki oldu. Realizm, objektivizmin, insanın iç dünyasındaki bu kıpırdanışlar üzerine yeniden bir sağanak gibi boşalmasını ifade eder. Empresyonizm ile Batılı sanatkârda sübjektivizm yeni bir isyan çığlığı basar; fovizm, objenin çirkinliği ve vahşiliğini insan idrakine fark ettirmeğe çalışmaktadır. Kübizm, Batılı sanatkârın «üç boyuta» hayranlıktan kolay kolay kurtulamadığını ortaya koydu. Sürrealizm, yine bir yücelme ifade etmedi, eşya ve kalıplara isyan, onları çirkinleştirme tarzında bir intikama dönüştü. Mamafih, Batı sanatında gittikçe sübjektif müdahaleler artmakta; sübjektif, nonfigüratif ve abstre sanat gelişmeleri ile insanın iç dünyası, objektif ve müşahhas münasebetlere iyice meydan okumakta; insanın, eşya dünyasındaki, idraki hapsedici kayıtları kırıp hür bir sanat hamlesine ulaşması ve eşya dünyasındaki esarete isyanı konusu ise, mutlak varlık olan Allah ve O'nun yaratma iradesi karşısında hayranlık duyan insandır."
(S. Ahmet Arvasi’nin “Diyalektiğimiz ve Estetiğimiz”, “İnsan ve İnsan Ötesi”, “Türk İslam Ülküsü I” eserlerinden faydalanarak Arvasi’ye İslâm sanatı ile Batı sanatı arasındaki farkları, İslâm sanatındaki tevhit mevzuunu, din ve sanat münasebetini ve güzellik kavramını hayali bir röportajda sordum.
M. Taha İnci, barandergisi.net/roportaj, 18 Mayıs 2024)
··
125 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.