“Spinoza'nın, bir evrene, diğeri de iradeye ilişkin olan "determinizmi" hakkında kısaca bilgi vermek gerekir. Spinoza, doğada olan her şeyin, "tanrısal doğa"nın zorunluluğu sonucun da belirlendiğini, hiçbir olasılığa yer olmaksızın var olmaya ve bir eylemde bulunmaya mecbur olduğunu belirtir. Ethica'nın Tanrı ile ilgili Birinci Bölüm'ün, XXIX. önermesinin kanıtlamasını yaparken bunu ayrıntılı olarak açıklar ve öz olarak şu ifadeleri kullanır: "O halde, her şey tanrısal doğanın zorunluluğu sonucunda, sadece var olmaya değil, aynı zamanda şu ya da bu şekilde varolmaya ve bir eyleme belirlenmiştir; dolayısıyla hiçbir şey olası değildir."
Spinoza, irade için, "hür bir nedendir" ifadesini kabul etmez; ancak, "zorunlu bir neden" denilebileceğini kabul eder. Nedenler iradeyi zorunlu kılar; bu yüzden, "Tanrı eserlerini özgür
irade ile meydana getirmez" der, Spinoza. Ona göre, iradenin de, bütün öteki şeyler gibi, bir şey meydana getirmesi için bir nedene ihtiyacı vardır. Dolayısıyla, Tanrı özgür iradesi ile hareket ediyor sözünü kullanmak doğru değildir.”Şeyler olduklarından başka ve başka düzende olamazlar." “Tanrı her şeyi bir irade hürlüğüyle ya da mutlak keyif ve hevesle değil, mutlak tabiatının yani sonsuz gücünün eseri olarak önceden gerektirmiştir.”
Tanrı’nın neden olarak kabul edilmesi, onun dıştan bir neden olması değil, içkin bir neden olmasıdır. "Ona göre, elma nasıl kırmızı renginin nedeni, süt beyazın, tatlının,sıvının nedeni ise, öylece Tanrı da evrenin nedenidir. Yoksa baba çocuğun varlığının nedeni, Güneşin sıcaklığın nedeni olduğu gibi değil" Tanrı alemi ilk ve son defa yaratan değil, onunla birlikte var olan ve sürekli de var olacak olan, onunla eşdeğer olan bir varlıktır. Spinoza'nın, burada Bruno'nun da kullandığı Natura Naturans ve Natura Naturata ifadelerini kullandığı görülüyor. Tanrı ve evrenin birliğini gösteren ‘yaratıcı tabiat’ (Naturam Naturantem) tanrı ile özdeş oluyor. Bu düşüncesinden dolayı Spinoza panteizmin önemli temsilcilerinden biri olarak adlandırılıyor. Spinoza’nın panteist mi, panenteist mi, yoksa ateist mi, olduğu yolunda yapılan tartışmalar hiçbir zaman bitmemiştir.” s127-28
·
31 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.