Rusya'da toprak köleliğinin kaldırılması ardından küçük bir yerleşim merkezine fabrika kurmaya gelen İlya Artamonov ve oğullarının hikayelerinden sonra, fabrikanın bu sakin yerleşim alanındaki toplumsal yaşantıya getirdiği olumsuz etkiler anlatılıyor Gorki'nin bu yüceltilesi romanında, sonra efendim, hikayede eleştirilen köleliğin kaldırılması zinhar değildir; eleştirilen, bunun beraberinde getirdiği kapitalist yan etkilerdir, derken; üç kuşağı boyunca anlatılan Artamonov ailesinin başlarına gelenler, her ne kadar dönem Rusya'sının aile ve sosyal yaşantılarının betimlenmesi gibi görünse de bütün bu olanların perde arkasında, bahsedilen yaşamlara getirilen ağır hicivler gizlidir. Şunu da ekleyebiliriz, her zaman durumları işçilerin ve halkın gözleriyle hikayeleştirip bu sosyalizm fikrinin gerekliliğini savunmasına alışık olduğumuz Gorki, olgunluk çağında yazdığı bu romanda durumları fabrikatörlerin gözleriyle bakarak hikayeleştirmiştir ve gerekliliği savunulan ideoloji elbette yine sosyalizmdir. Romanın finali 1917 Ekim Devrimi'yle geliyor, roman karakterleri bu devrim ile Rusya'da bütün sorunların hallolduğunun kanısındalar ve diktatörlüğün devrilmesi ile huzurlu ve zengin Rusya umudundalar. Gerçekte ise ilerleyen yıllarda bu Lenin ve Stalin dönemlerinde yaşanılanları ise zaten biliyoruz. Burada Gorki'ye sormamız gereken bu sosyalizm ideolojisinin Rusya halkına getirdiği felaketler hakkında ne düşündüğüdür. Bunu ona nasıl sorarız bilmiyorum... Romanın finalinde, büyük oğul Pyotr Artamonov'un düştüğü haller (bu halleri burada spoiler vermemek için alenen yazamıyorum) insanın aklına Yunus Emre'nin ''Mal da yalan mülk de yalan, var biraz da sen oyalan'' sözlerini getiriyor. Romanın finalinin diğer yandan bir hayli trajik olduğunu da belirtmek istiyorum. Maksim Gorki'nin bu uzun romanı, ilk 1925 senesinde yayınlanmış. Yazarın biyografisini takip ettiğimizde bu romanı İtalya'da yaşadığı dönemde yazmış olma ihtimali yüksek. Ülkemizde muhtelif dönemlerde muhtelif yayınevleri tarafından 'Artamonovlar' ve 'Artamonov Ailesi' başlıklarıyla yayınlanmıştır. İş Bankası Kültür Yayınları ise Eylül 2017 tarihinde sunmuştur yayına bu kıymetli eseri, bu yayınevinin çalışmasının ardından bu romanın ülkemizde daha fazla tanınacağı kanısındayım... Edinilmesi gereken müthiş bir edebi deneyimdir bu, kaçırmamanız dileğiyle, iyi okumalar...