13 yılda suriye' de neler oldu?
— tarihler 15 mart 2011'i gösterdiğinde suriye'nin güneyindeki dera'da bir grup öğrencinin okul duvarına "ey doktor (beşşar esed) şimdi sıra sana geldi" yazmasıyla başlayan halk hareketi, 8 aralık 2024 sabahı muhaliflerin coşkun halk kitleleri eşliğinde şam'ın kontrolünü ele almasıyla baas partisi'nin 61 yıllık kanlı iktidarı sona erdi.
— 27 kasım sabahı suriye'de rejim karşıtı heyet tahrir şam'ın (htş) başını çektiği silahlı grupların ayak sesleri duyuldu, halep'in batı kırsalında rejim güçleriyle çatışmaya başladı.
— ilk olarak halep'te hakimiyet sağlayan gruplar, kısa bir süre zarfında idlib, hama ve humus'un, bu sabah da başkent şam'ın kontrolünü ele aldı.
kisaca suriye
— 20. yüzyılın en büyük ekonomik simgesi ve en etkili silahı olan petrol bu bölgede de çıkıyordu. batı emperyalist güçler de durumun farkındaydı. batının devamlı olarak petrole sahip olmak istemesi, orta doğu'nun kaderini ve kederini belirledi.
— kronolojik olarak suriye'deki 13 yıllık gelişme;
15 mart 2011: suriye iç savaşı, ülkenin güneyindeki dera ilinde bir grup gencin düzenlediği rejim karşıtı barışçıl gösterilerle başladı. gösteriler hızla ülke geneline yayıldı.
ocak-şubat 2012: rejim-muhalifler arasındaki çatışmalar şiddetlendi.
26 nisan 2011: rejim ordusu, ayaklanmanın fitilinin ateşlendiği dera'ya girdi.
30 haziran 2012: cenevre'de siyasi geçiş müzakereleri başladı.
temmuz-aralık 2012: terör örgütü ypg/pkk, aynularab (kobani) ve afrin ilçeleri ile haseke'nin amude ilçesini çatışmadan rejimden devraldı.
mayıs 2013: türkiye, abd'ye suriye'de uçuşa yasak bölge ilan edilmesi, siviller için güvenli bölge oluşturulması ve koalisyon güçleriyle ortak kara operasyonu yapılmasından oluşan 3 aşamalı plan sundu.
21 ağustos 2013: esed rejimi, doğu guta'da 1400'den fazla sivili kimyasal silah ile katletti. abd, askeri müdahaleye yanaşmayarak rusya ile rejimin kimyasal silahlarını imha için anlaşmaya vardı.
ocak 2014: rejimin çökmeye başlaması üzerine iran, şii milisleri suriye'ye sokmaya başladı. deaş, rakka'yı muhaliflerden aldı.
30 haziran 2014: deaş, sözde hilafet ilanetti.
22 eylül 2014: abd öncülüğündeki koalisyon, deaş'a hava saldırısı başlattı.
26 ocak 2015: ypg/pkk, abd'nin 4 ay süren yoğun hava desteğiyle aynularab'ı deaş'tan aldı. böylece abd-ypg/pkk ittifakı başladı.
mart 2015: idlib, askeri muhaliflerin ve rejim karşıtı silahlı grupların eline geçti.
21 mayıs 2015: deaş, tedmur (palmira) kentini ele geçirerek suriye'nin yaklaşık yarısında hakimiyet sağladı.
30 eylül 2015: rusya, iç savaşa doğrudan müdahil oldu. rejime sağladığı hava desteğiyle muhalifleri köşeye sıkıştırdı.
18 aralık 2015: bmgk, 2254 sayılı kararını kabul etti. siyasi geçişin yol haritası belirlendi.
24 ağustos 2016: türk silahlı kuvvetleri ve suriye milli ordusu, fırat kalkanı harekatı'nı başlattı. suriye'nin kuzeyinde 2 bin 55 kilometrekare alan, deaş'tan temizledi.
şam başkenti!
23-24 ocak 2017: türkiye ve rusya'nin girisimiyle ilk astana toplantisi yapildi.
4 nisan 2017: rejim, han seyhun beldesinde duzenledigi kimyasal silah saldirisinda en az 100 sivili öldürdü.
ekim 2017: terör örgütü deas çekilerek, rakka ve deyrizor'un büyük kismini terör örgütü ypg/pkk'ya teslim etti.
ocak 2018: türkiye, afrin'deki terör örgütleri ypg/pkk-deas'a kargi zeytin dali harekati'ni baglatti.
21 mayis 2018: baskent sam tümüyle rejimin kontrolüne girdi.
15-31 temmuz 2018: ülkenin güneyindeki iller, ürdün ve israil siniri, tümüyle rejimin eline geçti.
17 eylül 2018: cumhurbaskani recep tayyip erdoganve vladimir putin, idlib'deki ateskesi koruma altina alan soçi mutabakatini imzaladi ancak rejimin ihlalleri hiz kesmedi.
25 mart 2019: eski abd başkanı donald trump, golan tepeleri'ni israil toprağı olarak tanıyan kararı imzaladı.
6 mayıs 2019: esed rejimi güçlerinin idlib'in güneyine yönelik artan saldırı ve tacizleri kara harekatına dönüştü.
9 ekim 2019: türk silahlı kuvvetleri, suriye milli ordusu'yla suriye'nin kuzeyinde ypg/pkk ve deaş terör örgütlerine karşı barış pınarı harekatı'nı başlattı.
12-13 ekim 2019: harekat kapsamında tsk ve smo askerleri 12 ekim'de rasulayn ve 13 ekim'de tel abyad ilçe merkezini kurtardı.
27 ekim 2019: terör örgütü deaş'ın elebaşı ebu el-bağdadi abd'nin idlib'de düzenlediği operasyonla öldürüldü.
aralık 2019: esed rejimi ve destekçileri idlib gerginliği azaltma bölgesi'ne kara saldırıları başlattı.
27 şubat-5 mart 2020: türkiye, idlib'de ateşkes gözlem misyonu yürüten 34 askerini şehit eden rejim unsurlarına karşı bahar kalkanı harekatı'nı icra etti.
5 mart 2020: cumhurbaşkanı recep tayyip erdoğan ile rusya devlet başkanı vladimir putin arasında gerçekleştirilen toplantının ardından idlib'de ateşkes konusunda mutabık kalındı. mutabakat gereği ateşkes 6 mart 00.01'de yürürlüğe girdi.
15 nisan 2021: esed rejimi devalüasyonla suriye lirasının değerini yarı yarıya düşürdü.
26 mayıs 2021: esed rejimi, uluslararası toplumun karşı çıkmasına rağmen sözde devlet başkanlığı seçimini düzenledi. rejim, halkın yarısından fazlasının katılmadığı seçimden esed'in oyların yüzde 95,1'ni aldığını iddia etti.
18- 22 ekim 2021: bm cenevre ofisi'nde suriye anayasa komitesi toplantılarının altıncı turu, bm suriye özel temsilcisi geir o. pedersen başkanlığında gerçekleşti.
3 şubat 2022: abd başkanı joe biden, abd güçlerinin, deaş elebaşı ebu ibrahim el haşimi el-kureyşi'yi suriye'de düzenlenen bir operasyonda öldürdüğünü açıkladı.
hama küllerinden yeniden doğdu
baas partisi ve 13 yillik katliam
baas partisi, 1947 yilinda suriye'nin bagkenti sam'da kuruldu. 1950 yilinda suriye'deki arap sosyalist partisi ile birleserek "arap sosyalist baas partisi" olarak siyasi varligini sürdürdü.
— arap sosyalist baas partisi'nin 1963'te darbe sonucu ülkede yönetimi ele geçirdi.
ardindan, geng yaglardan itibaren partide faaliyet gösteren bessar esed'in babasi olan hafiz esed, 1970 yilinda parti içi darbeyle iktidara geldi ve 1971'de ülkenin devlet bagkani oldu. böylelikle hafiz esed, iktidara geldikten sonra ülkede baskici dönem baglamis oldu. öyle ki hama katliami, arap sosyalist baas partisi'nin kanli bir iktidar oldugunu tüm dünyanin gözler önüne serdi.
2 şubat 1982'de hafız esed'in kardeşi rıfat esed komutanlığındaki özel kuvvetler, ülkenin orta kesimindeki hama ilindeki müslüman kardeşler teşkilatı'nın rejime karşı başlattığı ayaklanmayı bastırmak için şehri kuşattı.
— kanlı esed rejimi birlikleriyle beraber önce havadan bombardıman yaptı, daha sonra hama'da topçu atışları ve toplu idamlarla 27 günde on binlerce kişiyi katletti.
cam karakterli adam
snhr yani suriye insan haklan agi'nin düzenledigi rapora göre, hama il merkezinde 2-28 subat 1982'de yapilan katliamda en az 30 bin sivil can verdi, alikonulan en az 17 bin sivilden haber alinamadi.
— humus'taki tedmur (palmira)
hapishanesi'ne götürüldükleri düsünülen ve haber alinmayan kigilerin alleleri, yakinlarinin katledildigini düsünüyor.
yine snhr'nin raporuna göre, bir taraftan rejim güçlerinin havadan ve karadan düzenlediği saldırılar ve bombalamalarda el-asida, es sehhane, el-kilayniyye, ez zenbak, el-hayriyya ve el başuriyye gibi semtler yoğun şekilde hedef alınırken, kent merkezinin yaklaşık üçte biri yerle bir oldu.
# katliamda 88 cami,3 kilise ve yükseksayida tarihi eser harap edildi.
— 12 mart'ta eski suriye cumhurbaşkanı yardımcısı olan rıfat esed hakkında isviçre federal savcılığı federal ceza mahkemesine savaş suçları ve insanlığa karşı işlenen suçlarla ilgili suç duyurusunda bulunulduğunu ve "savaş suçu ve insanlığa karşı suçlardan" yargılanacağını duyurmuştu.
— 6,7 milyondan fazla kişi ülke içinde yerinden edildi. yaklaşık 217 kez rejim tarafından halka kimyasal silah saldırısı düzenlendi ve tahminen 14 bin 449 kişi işkence edilerek öldürüldü.
israil halep'te kiminle?
zalim esed, 1965'te suriye'de dogdu. 1988'de sam üniversitesi tip fakültesi'nden mezun oldu ve akabinde suriye ordusunda doktor olarak görev aldi.
katil, 1992'de ingiltere'nin başkenti londra'da oftalmoloji alaninda uzmanlik egitimi alirken agabeyi basil esed'in 1994'te trafik kazasi sonucu hayatini kaybetmesiyle suriye'ye döndü. zalim beşşar esed, döner dönmez askeri akademide egitim almaya başladı ve babasinin ölümüne kadar ülkenin yönetimine hazirlandi.
10 haziran 2000'de ülkede devlet başkan olmak için 40 yaşını doldurma zorunluluğunu 34 yaşına indiren yasa tasarısı kabul edildi. bu şekilde beşşar esed, devlet başkanlığı referandumunda yüzde 97 oy alarak iktidara geldi.
— esed iktidara gelince, suriye'de başlayan, "şam baharı" olarak adlandırılan demokratikleşme, insan hakları ve ifade özgürlüğü alanlarında başlayan açılım dönemi şubat 2001'de sona erdi.
halep'te gelecek, tarihe hamile
"şam bahar" sona erdiginde suriye, dis politika sorunlarini da öne sürerek siyasi reformlardan uzaklasti. suriye'de demokrasi ve reform talep eden çok sayida muhalif, ekim 2005'te "şam deklarasyonu"nu imzaladi.
— daha sonra beşşar esad, "şam
deklarasyonu"nu imzalayan bu muhaliflerin bir kismini hapse atti. bir kismi ülkeyi terk etmek zorunda kaldi.
orta doğu'daki "arap baharı" dalgasının suriye'ye de sıçraması üzerine dera'da başlayan gösteriler 16 mart 2011'den itibaren ülke geneline yayıldı.
— suriye rejimi, daha özgür ve demokratik bir suriye talep eden halkı "ülkenin barış ve istikrarını bozmayı amaçlayan teröristler" olarak niteledi. bu talepleri aşırı şiddet kullanarak bastırmaya başladı. bunun sonucunda iç savaş patladı. patlak veren iç savaşta 2011'den bu yana yüz binlerce suriyeli hayatını kaybetti, milyonlarca kişi yerinden oldu veya komşu ülkelere sığındı.