KÜRTÇE VE LEHÇELERİ
Kürtçe Dili , Lehçeleri ve Dünya Dil Grubundaki Yeri
Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun kuzey-batı İrani grubuna ait bir dildir. Kürtçe, dünyada tahminen 40-50 milyon insan tarafından konuşulmaktadır.
Bu dil grubunda yer alan bazı dilleri şöyle sıralayabiliriz:
Farsça, Kürtçe, Belucice, Osetçe, Yexnubçe, Peştûca, Pamirce vd.
Kürt dilinin yerinin iyice bilinmesi için dilleri sınıflandırmakta yarar var.
Dillerin Sınınflandırılması ve Kürtçe
a) Biçim bakımından diller
Dilbilimciler biçim açısından dili üç gruba ayırırlar.
1) Tek heceli diller: Çin ve Tibet dilleri bu grupta yer alır.
2) Sondan eklemeli diller: Türkçe ve Macarca bu grupta yer alır.
3) Bükümlü diller: Bu grupta Hint-Avrupa ve Sami dilleri yer alır.
Akrabalık ilişkilerine göre diller
Akrabalık ilişkilerine göre diller beş gruba ayrılır.
1) Hint-Avrupa dil grubu (İngilizce, Fransızca, Kürtçe, Farsça).
2) Sami dil grubu (Arapça, İbranice, Akatça).
3) Bantu dil grubu (Orta ve Güney Afrika dilleri).
4) Çin dilleri (Çin ve Tibet).
5) Ural-Altay dil grubu (Fince, Macarca, Uygurca, Türkçe, Moğolca).
Dilbilimcilerin çalışmalarından, genel olarak Kürtçenin başlıca dört lehçeye
ayrıldığını görmekteyiz:
KÜRTÇE DİLİNİN LEHÇELERİ
Kürtçenin lehçeleri konusunda birçok ayrı görüş bulunmaktadır. Özellikle de Kürtlerin varlığını ve dillerini kabul etmek istemeyenler, bütün Kürtçe şive ve ağızları lehçeymiş gibi göstermektedirler. Hatta bu çevreler bazen Kürtçe lehçelerin ayrı diller olduklarını bile ileri sürerler.
Oysa bu konu uzun zamandan beri Kürdologlar ve dilbilimciler tarafından aydınlatılıp
tanımlanmıştır.
• Daha 16. yüzyılda Şerefxanê Bedlîsî, Şerefname7 adlı tanınmış eserinde, Kürtçe
lehçeleri şöyle sıralamıştır:
1) Kurmanci
2) Lori
3) Kelhûri
4) Gorani.
• 1836-37 yıllarında Kürt etnografyası üzerinde çalışmalar yapan G. Girvinli’ye göre
Kürtçe iki gruba ayrılır: Aşağı Kürtçe, yukarı Kürtçe.
• Peter Lerch (1857-58) Kürtçeyi beş lehçeye ayırır: Zazaki, Kurmanci, Kelhûri,
Gûrani ve Lûri.
• E. B. Saane, Gramer of Kurmanji or Kurdish Langauge (1913) adlı eserinde,
Kürtçeyi üç bölüme ayırır: Aşağı Kurmanci, yukarı Kurmanci ve Lori-Zazaki (Hewrami ve
Gorani)8.
• Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler9 adlı çalışmasında,
Kürtçeyi beş lehçeye ayırır: Kurmanc, Zaza, Soran, Goran ve Lor. Gökalp bu lehçelerin
kadim Kürtçeden çıktıklarını söyler.
• Dr. Mac Kenzie, Kürtçeyi üç gruba ayırır: Kuzey grubu, orta grup ve güney grubu.
• Kürt dilbilimci Cemal Nebez de Kürtçeyi dört gruba ayırmaktadır. Kuzey Kürtçesi,
orta Kürtçesi, güney Kürtçesi ve Gorani-Zazaki.
• Alaedin Secadi, Destûr û Ferhengî Kurdî, Erebî û Farisî adlı eserinde Kürtçeyi
Behdinan Kürtçesi ve Sorani olarak iki bölüme ayırıyor.
• Dr. Kemal Fuad’a göre ise Kürtçe dört lehçeden oluşur: 1) Batı Kürtçesi (yukarı), 2)
Doğu Kürtçesi (aşağı), 3) Güney Kürtçesi 4) Zazaki-Gorani.
• Fuat Heme Xurşid, Zimanî Kurdî, Dabeşbûnî Cografyayî Diyalêktekaniy adlı
yapıtında Kürtçeyi şöyle sınıflandırır: 1) Kuzey Kürtçesi, 2) Orta Kürtçe, 3) Güney Kürtçesi,
4) Gorani.
• Emir Hesenpûr’un10 National and Language In Kurdistan (1918-1985) adlı eserinde
ise Kürtçe lehçelerin sınıflandırılması şu şekildedir: Kurmanci, Sorani, Hewrami,
Kırmanşahi.
SONUÇ
Bu dilbilimcilerin çalışmalarından, genel olarak Kürtçenin başlıca dört lehçeye
ayrıldığını görmekteyiz:
1) Kurmanci (Kırdasi),
2) Orta Kurmanci (Sorani),
3) Zazaki - Kirdkî - Kurmanckî - Gorani (Hepsi eş anlamlıdır.)
4) Lorani.
Kuzey Kurmancisi (Kurmanci) ve güney Kurmancisi (Sorani) başlıca iki lehçedir. Bu iki lehçenin zengin bir yazılı edebiyata sahip oldukları kabul edilir. Son dönemlerdeKırmancki (Zazaki) lehçesi de yazılı bir edebiyata doğru adım atmaktadır.
Kürtçe lehçeler içinde en çok konuşulanı Kurmancidir. Kürtlerin yaşadıkları bütün bölgelerde bu lehçe konuşulmaktadır.
Türkiye’de sadece Kurmanci ve Zazaki lehçeleri vardır.
Lehçeler konusunda karmaşıklık çoğu kez adlandırmadan kaynaklanmaktadır. Örneğin,
kuzey Kurmancisine Irak’ta yaşayan Kürtler Behdıni, İran’da yaşayan Kürtler ise Şıkaki
derler.
Aşağı Kurmanci (Sorani) için yalnızca Kurmanci ya da Sorani denir. Aynı karışıklık Kurmancki (Zazaki) için de söz konusudur. Bu lehçe için, Kırmancki, Dımıli, Dêrsımki, Sobê vb isimler kullanılmaktadır. Hewrami için de Gorani ismi kullanılmaktadır. Oysa yukarıdaki örneklerde izah edildiği gibi, bütün araştırmacıların üzerinde hemfikir oldukları adlandırmalar Kurmanci, Kırmancki ve Kırdki’dir. Diğer adlar bölge ve aşiret adlarıdır.
Kürtçe, bugün Türkiye, İran, Irak, Suriye, Sovyetler Birliği, Lübnan gibi değişik devletlerin sınırları içinde yaşamakta olan Kürtlerce konuşulur. Kürtçe Irak'ta resmi dil olarak tanınmıştır.
Kaynak : İstanbul Kürt Enstitüsü
··
66 görüntüleme
Bu yorum görüntülenemiyor
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.