Türk devleti, bir merdiven gibiydi. Onun bir basamağına ayağını basan, orada daimi surette kalamazdı. Mutlaka ya inecek yahut son basamağa, yani ilhanlığa kadar çıkacaktı.
Türk milleti başka milletlere benzemezdi. Başına bir kahraman gelirse, siyasette ve medeniyette, birdenbire parlar, siyasi ve medeni seviyesi birdenbire yükselirdi. Başında bir kahraman bulunmazsa bölünmeye ve gerilemeye başlardı. Gerilemeye başlayınca da bir an içinde sönüp giderdi.