Kürt Edebiyatının Temel Taşlarından Feqiyê Teyran
Kürtlerin Yunus Emre'si olarakda anılan Feqîyê Teyran veya Fakî-yi Tayran (d.1590 - ö.1660), asıl adı Muhammed olan Kürtçe şair, masal ve destan yazarı.En önemli eseri Hespê Reş'tir (Kara At). Bu eser 1965’te Moskova’da Kürtçe-Rusça olarak yayınlandı.
Feqîyê Teyran Müküs'de (Wan Bahçesaray) dünyaya gelmiştir.
Medrese eğitimi alan Teyran'a Feqîyê ismi, ilimden/talebe kelimesinden; Teyr/kuş ise (Mantık et-Tayr) adlı eserden gelir.Kelime manası olarak kuşların hocası anlamına gel
Feqıyê Teyran Kürt edebiyat tarihinde önemli bir yere sahiptir.
Feqiyê Teyran bir Kürt ozanıdır ve Kürtçeyle şiir yazan en eski ozanlardan bir tanesidir. Kürt Edebiyatı Tarihi’nde büyük bir şair, filozof, öykü ve destan yazarıdır. İsmi Kürtler arasında çok yaygındır. Şiirleri genel olarak lirik tarzda yazıldığı ve dilini de yalın, akıcı ve anlaşılır bir biçimde kullandığı için halk arasında ezbere bilinir.
Şarkılara bile konu olmuş Feqîyê Teyran yazmış olduğu destan ve hikaye tarzı şiirleri, dilden dile dolaşır insanlar arasında. Feqî’nin Şêx Sen’an, Zembîlfiroş, Bersîsê Abid ve Kela Dimdim gibi destan ve hikayelerini bilen insan sayısı tahmin edilenden çoktur.
İlahi sevgi, aşk ile gerçek sevgiyi, aşkı beraber işlemiştir. Bunun yanı sıra konu yönünden çok zengindir. Allah, din, peygamberler gibi inançla, Kürt şairleriyle, toplumsal ve tarihi olaylarla, aşk, doğa ve tasavvufla ilgili yazmıştır. Çok güçlü olan edebi dili bile sade ve anlaşılırdır.
En karmaşık konu bile billurlaşmıştır ellerinde. Dili halkın diline yakındır. Halkın gündelik dilini edebi dile ustaca ve anlaşılır bir biçimde yapıtlarında kullanmıştır. Bu yönüyle de halk tarafından bilinmiş, yapıtları çok kolay olarak halk arasında yaygınlaşmıştır. Dilden dile akarak günümüze kadar gelmiştir.
Kürt Tasavvufi Halk Edebiyatının ilk temsilcilerindendir.Feqıyê Teyran;Aşkın ve Sevginin Şairi olarak da anılmaktadır.
Yaşar Kemal'in Karıncanın Su İçtiği isimli romanın sekizinci bölümünde masalsı bir şekilde Feqıyê Teyran anlatılmaktadır.
Feqıyê Teyran,şiirlerinde Feqê Têra, Feqîyê Gerok, Meksî, Xoce, Mîr, Mihê, Mîm û Hê gibi mahlaslar kullanmıştır.
Soylu bir ailenin çocuğu olan Feqıyê Teyran'ın dedeleri Osmanlı devletinden “MİRLİK” ünvanını almışlardır.
Feqıyê Teyran'ın Günümüze Ulaşan Eserleri
Arapça ve Farsça dillerini, edebiyatını çok iyi bilmesine karşın o özellikle tüm yapıtlarını Kürtçe yazmıştır. Kürt edebiyatında önemli bir şair, masal ve destan yazarı olan Feqıyê Teyran Kürt edebiyatına birçok yapıt armağan etmiştir
Hespê Reş
Şêxê Senan (Senan Şeyhi)
Qiseya Bersiyayî (Bersiyay'ın Öyküsü)
Dilo Rabe Dilo Rabe
Ey Avê Av
Xan Dimdim
Bersîsê 'A'bid
Sîseban
Dağınık Tek şiirleri
Ellah Çı Zatek Ehsen e (20 Altılık)
Hey Av u Av (51 dörtlük)
İro Jı Dest Husna Hebib (33 Dörtlük)
Bı Çar Keriman (7 Dörtlük)
Melayê Batê Kanê (11 Dörtlük)
Ez Çı bêjım ( 8 Dörtlük)
Feqe U Mela (50 Altılık)
Feqe u Bılbıl (18 Altılık)
Ay Dılê Mın (19 Dörtlük)
Qewi İro Zeif Halım ( 18 Dörtlük)
Dilber (16 Dörtlük)
Dılo Rabe (80 Dörtlük)
Çıya Ani (4 Dörtlük)
Dengbêjê Jaran i (4 Dörtlük)
Yar Tu yi (18 Altılık)
Feqıyê Teyran u Evina Dılan
Mıhacır
Dewran
Ê Bên
Feqıyê Teyran u Dilber
Feqıyê Teyran u Qulıng
Feqıyê Teyran U Roj
Dilbere şiirini Aram Tigran şiiri bestelemesiyle Kürt Müziğine kazandırmıştır.
·
44 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.