Item: Popular Science Türkiye - Sayı 86
Rating: 10 puan verdi
Author: Gölge Işıkoğlu

Gölge Işıkoğlu

@golgeis·

09 Haziran 2019 17:00

100 syf.

· Kitabı okudu

10/10 puan verdi

4 saatte okudu

DİKKATİNİZİ ARTIRIN ■ Hayatınızın bir şemasını çıkarıp iş, aile, sağlık vb. başlıklara ayırın. Üzerinden sık sık geçip hangi bölümde neyin sizden ilgi istediğini düşünün. Eğer ilgilenmeniz gereken bir konu varsa, o işi tamamlayana kadar bir işaret koyun. Şemayı sürekli temiz tutmaya çalışın. Hayatınıza geniş bir açıdan bakarsanız bir kısma odaklanırken diğerlerini ihmal etmemiş olursunuz. ■ Her gün yeni bir şey okuyun, izleyin ya da dinleyin. Aşina olmadığınız konular, beyninizin yeterince kullanılmayan bölgelerini uyarır ve bu beyin hücrelerinin gelecekte daha kolay etkinleşmesini sağlayarak toplam dikkatinizi artırmaya yardımcı olur. ■ Uzun süreli dikkat gerektiren işlerde sık sık kısa molalar verin. Aynı işi uzun süre yaptığımızda beyin sürekli uyarana verdiği önemi giderek azaltır ve dikkatimizin dağılması olasılığı artar. ■ Çok dikkat gerektiren işlerin öncesinde fiziksel egzersiz yapın. Illinois Üniversitesinin yaptığı bir araştırmaya göre dokuz yaşındaki çocuklar 20 dakika dinlenmek yerine 20 dakika koşu bandında yürüdüklerinde daha iyi odaklanıyor. Egzersiz sonrası beyin etkinliği ölçümleri, daha önce dikkatin odaklanmasıyla ilişkilendirilmiş desenler gösteriyor. **** Öğrenmeye İnce Ayar ■ Not tutup sık sık okuyun. Tekrar etmek bilginin unutulmasını önler çünkü anıları saklayan sinir ağlarını yeniden çalıştırır ve güçlendirir. Cornell Üniversitesinin not tutma yöntemini deneyin (lsc.cornell.edu/ notes.html): 1. Bir dersle ilgili bilgiyi notlar halinde saklayın 2. Notlarınızdan hareketle sınav tarzı sorular hazırlayın 3. Sorularınızı notlara bakmadan yüksek sesle yanıtlayın 4. Notlarınızı ve yanıtlarınızı düşünün 5. Eski notları düzenli olarak gözden geçirin ■ Sınava, alışılmadık bir kokunun olduğu bir odada çalışın ve sınava girmeden önce bileğinize bu kokuyu sürün. Takılınca da bileğinizi koklayın. Bu özellikle de ders materyalinin duygusal bir bileşeni varsa etkili. 2011’de Utrecht Üniversitesinde yapılan bir araştırmada gönüllülere kuş üzümü kokulu bir odada duygusal bir film gösterildi. Daha sonra bu kokuya yeniden maruz kalan gönüllüler gördüklerini çok canlı biçimde anımsadılar. ■ Bilgiyi parçalarına ayırın. Örneğin 8, 3, 2, 4, 9, 0, 1, 9, 8’den oluşan bir diziyi 832-490-198 olarak ezberleyin. Böylece “kısa süreli bellekte” yani beynin yeni bilgiyi, kullanılana, öğrenilene ya da yerine yeni girdi koyulana kadar sakladığı sinirsel tekrar döngüsünde tutmak kolaylaşıyor. Çoğu kişi bu döngüde beş civarı “maddeyle” başa çıkabilirken, dokuz basamaklı bir sayıyı üçerli gruplar hâlinde kodlamak, bu sayıyı üçe düşürüyor. *** . *** Bolca B vitamini tüketmek (tam tahıllar, tohumlar, yemişler ve fasulye çeşitleri) faydalı olabilir. Bunlar nörotransmiter üretimi gibi, beyinle ilgili birçok işleve katkıda bulunuyor. Bir araştırmaya göre yüksek dozda B vitamini, orta derecede hafıza sorunu olanlarda beyin büzülme hızını yarıya indirdi. BELLEĞE INCE AYAR ■ Uyaklı nimonikler (mesela parmaklarımıza bakarak hangi ayın kaç gün çektiğini bulmak) ve akronimler (sözcüklerin baş harflerini birleştirme) bilgiyi akılda daha kolay tutmanın denenmiş ve onaylanmış yöntemleri. ■ Kafanızda bildik bir yerin, örneğin evin zihinsel bir görüntüsünü oluşturun ve hatırlamak istediğiniz nesneleri odalarına serpiştirin. Böylece zihninizde evinizi gezdiğinizde bunları hatırlayabilirsiniz. Tıpkı Sherlock’un “zihin sarayı” yöntemi gibi. ■ Her sabah yapılacak işler listesi hazırlayıp gün içinde sürekli bakın ki hafızanızda taze kalsın. ■ Eve her gelişinizde anahtarı aynı yere asmak gibi alışkanlıklar edinin. Bu, beyninizde nesneler arasında (mesela kanca ve anahtar) bağlantı kurmanızı sağlar. Böylece her seferinde anahtarı nereye bıraktığınızı değil de doğrudan astığınız yeri hatırlarsınız. *** PROBLEM ÇÖZMEYE INCE AYAR ■ Kendinizi giderek zorlaşan problemlerle test edin. Beyniniz nihayet basit problemlerde kullanılan sabit dikkat stratejisini bırakıp problemlere farklı açılardan bakmaya başlayacaktır. ■ Eğer bir yapbozda takıldıysanız dikkatinizi başka yere verin ve daha sonra tekrar deneyin. Bu, beyni başarısız bir yaklaşıma mahkûm eden nöral etkinlik desenlerini kapatır ve beynin sorun üstünde düşünmesini sağlar, bilinçsizce de olsa işe yarayacak bilgileri düşünmemize olanak verir. Probleme geri döndüğünüzde bu yeni bilgi muhtemelen problem çözme girişimine dâhil edilecektir. ■ Problem çözmeyi yürüme ya da hafif koşu gibi düşük düzey etkinliklerle birleştirin. Bu, odaklı dikkati azaltmanıza izin verir çünkü bilinçli kaynaklarınızdan bir kısmını, yapmakta olduğunuz etkinliğe ayırırsınız. Aynı zamanda kan akışını ve endorfin salgılanmasını artırır ve bu da vücudun diğer kısımlarında olduğu gibi, beyin hücrelerini de harekete geçirir. ■ Kendi başınıza beyin fırtınası yapın. Karmaşık problemler genelde beynin sol yarısının çözümlerini gerektirir. O yüzden, hemen ilgili görünmeyen alanlara geniş ve genel bir bakış, perspektifinizi genişletebilir. Beyninizin ne kadar saçma fikirler üretmesine izin verirseniz, gelişigüzel dolaşırken bir çözüme rastlama olasılığı da o kadar artar. *** YARATICILIĞA INCE AYAR Toplu taşımaya bindiğinizde telefonunuza değil de camdan dışarıya bakın. Araştırmacılar can sıkıntısıyla gündüz düşlerinin zihni dağıtıp yaratıcılığı artırabildiğini gösteriyor. ■ Gazete sayfalarını kesip sözcükleri gramer bakımından doğru ama saçma cümleler kuracak biçimde birleştirin. Gramer yapısını koruduğunuz sürece ürettiğiniz yeni sözcükler bir tür anlam ifade edecek ve beyni, içeriğe farklı biçimde bakmaya zorlayacak. Bu da yaratıcı düşünce için faydalı bir beceri. ■ Işıkları söndürün Almanya’daki Stuttgart ve Hohenheim Üniversitelerinden psikologların yürüttüğü 2013 tarihli araştırma, loş ortamların yaratıcılığı artırdığını gösteriyor. Dediklerine göre karanlık, bir tür özgürlük hissi yaratıyor ve “risk alan, keşfe dayalı işlem tarzını” tetikliyor. ■ Eğer bir hikâye okuyorsanız ortasında durun ve beş farklı alternatif son düşünün. ■ Mevcut görsel deneyimi tuhaf bir deneyime dönüştürün. Diyelim ki etrafınızdaki tüm nesneleri baş aşağı hayal edin. Onlara bu hâliyle yeni kullanım amaçları bulabiliyor musunuz? ■ Bir gündüz düşünü gerçek hayatta kullanmanın bir yolunu bulun. Örneğin bir öyküye ya da fıkraya dönüştürün. *** KARAR VERMEYE İNCE AYAR ■ Verdiğiniz kötü kararların listesini yapıp bir bağlantı arayın. Hepsi ödün verme miydi yoksa acele kararlar mıydı? Bir bağ bulamazsanız kullandığınız zihinsel stratejiyi analiz edin ve bir süreliğine kasıtlı olarak zıt stratejiyi uygulayın. Eğer problem aceleyse kararı geciktirin ve akla gelen daha hafif, daha az belirgin etmenleri hesaba katın. ■ Karar vermeden önce beyin fırtınası yapıp bir gece uyuyun. Yaratıcı düşünce gibi iyi karar verme de bilinçdışının kuluçkaya yatmasından yarar sağlar. Bu sürede zihniniz oradan oraya gezinir, işe yarayabilecek anıları didik didik eder. Uyku, bu kuluçkanın uçlardaki bir örneğidir ve rüyalarınız, uyandığınızda karar vermenizi kolaylaştıracak önemli ipuçları doğurabilir. ■ Durumdan zihinsel olarak kendinizi uzaklaştırıp yerinizde olsa başkalarının neler yapacağını düşünün. Bu, beyninizi duruma yeni bir perspektiften bakmaya zorlayacak ve daha önce hesaba katmadığınız faktörlerin farkına varacaksınız. ■ Favori seçeneği bir kenara yazın, sonra içindeki duygusal sözcükleri işaretleyin. Bunları sildiğinizde de alacağınız karar hâlâ iyi görünüyor mu? Değilse bu sözcükler karar vermenizin asıl sebebi olabilir. *** 8.BEYIN EĞITIMININ GELECEĞI Elektriksel uyarım ve “akıllı ilaçlar” beyin gücünü artırabilir mi? BEYIN ÇARPICILAR Kafatasınıza elektrotlar bağlayıp elektrik vererek beyninizi harekete geçirmek tuhaf gelebilir ama doğru yapılırsa “transkraniyal doğru akım uyarımı” (tDCS) güvenli bir yöntem. Acı vermiyor ve hafif bir karınca- lanmaya yol açsa da can yakmıyor. Bu yöntem çok da iyi araştırılmış durumda; ana akım akademik lite- ratürde yayımlanmış 2.000’den fazla araştırma, yöntemin güvenli ve çocuklar için bile uygulanabilir olduğunu gösteriyor. Peki tDCS’den fayda sağlayabilir misiniz? Birçok araştırma bunun geniş kapsamda bilişsel becerileri geliş tirdiğini ve depresyon gibi duygu durum bozukluklarını hafiflet- meye yardımcı olduğunu gösteriyor. Fakat bazı araştırmalarda görülen fayda çok az ya da hiç yok. Genelde 10 ila 20 dakika tDCS almanın az fark edilir, kümülatif etkileri olu- yor. Ancak araştırmaların birçoğu beyin sorunu olan insanlar üzerinde yapıldığı için, sonuçlar her zaman sağlıklı beyinlere uygulanamıyor. Önemli bir diğer şey de tDCS’in etkisinin elektrotların başın neresine yerleştirildiğine bağlı olarak değiştiği. Duygu durum, bellek ve bilişsel alan üstünde olumlu etkisi olduğu için varsayılan seçim olarak kullanılan bir “ideal nokta” var. Bu, dorsolateral prefrontal korteks. Yöntemden başka türlü faydalar görmek için elektrotları farklı yerlere yerleştirmek gerekiyor. Bazı tDCS aygıtları elektrot konumlarının bir “haritasıyla” geliyor. Piyasada onlarca kendin yap tarzı aygıt var. Şu an tDCS aygıtlarının doğrudan halka satışının önünde hiçbir yasal engel bulunmasa da tDCS aygıtlarının ne kadar iyi çalış- tığını gösteren bağımsız araştırma- ların sayısı kısıtlı. O yüzden böyle bir şey alacaksanız önce araştırma yapmalısınız. Pahalı makinelerden bazıları araş tırmaya yönelik ve ev kullanımı için gereksiz özellik- lerle geliyor. Ürün gamının diğer ucundaysa çok ucuz ve el yapımı tDCS aygıtları bulunuyor ki bunların güvenilir zamanlama mekanizmaları ya da yeterli güvenlik önlemleri olmayabilir. KIMYASAL AJANLAR “Akıllı ilaç” terimi, beyin gücünü artırdığı iddia edilen yüzlerce madde için kullanılan genel bir terim. Örneğin İngiltere’de üniversite öğrencilerinin yaklaşık %12’sinin per- formanslarını artırmak umuduyla, internetten kolayca alınabilen bu ilaçları kullandıkları tahmin ediliyor. Akıllı ilaçlar arasında dikkat bozukluğu konusunda kullanılan reçeteli ilaçlar ve narkolepsi teda- visinde kullanılanlar var. Bunlar asıl hastalar için etkisi kanıtlanmış ancak sağlıklı insanlar üstündeki etkisi bilinmeyen ilaçlar. Yan etkileri olabileceği için, kullan- madan önce aile hekimine danışmak akıllıca olur. Akıllı ilaçlar arasında, bitkisel tak- viye ürünleri de var. Bunlar verimli olduklarını iddia etseler de kapsamlı testlerden geçirilmiş değil. *** BAKTERILER Bağırsaklarınızda bazıları kötü ama birçoğu zihin ve beden sağlığımız için yararlı 100 trilyon civarı bakteri yaşıyor. *** MANTARLAR Candida albicans gibi bağırsakta yaşayan mantarlar tüm mikrobi- yomun %1’ine karşılık gelse de bakterilerle ve diğer mikroplarla simbiyoz içinde yaşıyor. MAYALAR Mayalar, tek hücreli mantarlar. Candida albicans aslında bir maya. Çok fazlası hem maya hem de mantar enfeksiyonu olarak anılıyor. PROTOZOA Bu tek hücreli organiz- malar organik maddeyle besleniyor. Birçoğu zararsız, bazıları potansiyel faydalı, bazısı da ishal sebebi. ARKELER Bunlar insan bağırsa- ğında yaşıyor ve karmaşık şekerleri yıkıma uğratmada önemli rol oynayarak karmaşık süreçlere yardımda bulunuyor.

Popular Science Türkiye - Sayı 86Popular Science Türkiye Dergisi · Doğan Burda Yayıncılık · 201978 okunma

··

39 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Gölge Işıkoğlu