Gönderi
MASALIN BİÇİMBİLİMİ (VLADİMİR PROPP) ADLI ESER HAKKINDA
Vladimir Propp, göstergebilim (semiyotik), budunbilim (etnoloji), halkbilim (folklor), anlatı çözümlemesi gibi alanlarda önde gelen bilim adamlarından biridir. Germen kökenli olan V. Propp (Petersburg, 1895 – Leningrad, 1970) halkbilim alanında profesördür.
Vladimir Propp’un bu eseri Rusça olarak ilk kez 1928’de, ikinci kez gözden geçirilmiş ve düzeltilmiş olarak da 1969’da yayımlanmıştır. 1985’de de ilk kez Türkçeye çevirisi yapılmıştır.
Bu eser halkbilim, etnoloji ve anlatı çözümleme alanlarındaki iki önemli bilim adamının üç ayrı çalışmasını bir araya getiriyor, yani eser 3 bölümden oluşuyor. V. Propp (1895-1970) olağanüstü masalların kaynaklandığı temel yapıyı ortaya çıkaran ve masal incelemeleri için bir çözümleme modeli oluşturan “Masalın Biçimbilimi” adlı dünyaca ünlü yapıtıyla ve “Olağanüstü Masalların Dönüşümleri” başlıklı incelemesiyle eserde yer alıyor.
E. M. Meletinski (1918-2005) ise bu eserde “Masalın Yapısal ve Tipolojik İncelemesi”yle hem V. Propp’un masal inceleme yöntemi açısından katkısını ve etkisini yorumluyor hem de dünyanın çeşitli ülkelerinde sürdürülen masal, mit incelemeleri alanındaki çalışmaları değerlendiriyor.
Bu eser, gerek masal üstüne araştırma yapmak isteyenlere gerekse her türlü anlatıyı çözümleyici bir yaklaşımla ele almak isteyenlere hitap ediyor.
Bir kötülükle ya da bir eksiklikle başlayıp ara işlevlerden geçerek evlenmeye ya da düğümü çözme olarak kullanılan başka işlevlere ulaşan her gelişmeyi biçimbilimsel açıdan olağanüstü masal diye adlandırabiliriz. Bitiş işlevi, ödüllendirme, aranılan nesnenin edinilmesi ya da genel kötülüğün giderilmesi, izleme sırasında yardım ya da kurtarma, vb. olabilir.
Yapısal dilbilimde göstergelerin değeri nasıl öbür göstergelerde kurdukları bağıntılara göre belirlenirse, aynı biçimde herhangi bir metin de öbür metinlere göre ayrımsal durumuyla değerlendirilebilir V. Propp da Rus halk masallarının yapısını irdelemeye giriştiğinde bu yolu izlemiştir.
V. Propp olağanüstü masalların iki özelliğinin etkisinde kalmış (masalların çok renkli, olağanüstü çeşitliliği ve görünürdeki bu çeşitlilik altında yatan tekbiçimlilik), bu saptamadan yola çıkarak da halk masallarını karşılaştırmaya yönelmiştir. Amacı, yüzeydeki çeşitlilik, çok renkli özellik altında, binlerce masala ortak olabilecek işlevsel birimleri bulup ortaya çıkarmak, bir başka deyişle, halk masalının yapısını düzenleyen değişmez yasaları belirlemektir.
V. Propp, Masalın Biçimbilimi’nde masalların temel işlevlerini belirlemeye girişmeden önce, masal incelemeleri konusunda daha önce yapılmış çalışmaları eleştirir; ona göre, masalın kökenini, doğuşunu, kaynaklarını araştırmak için öncelikle masalın ne olduğunu bilmek gerekir. Bu açıdan, V. Propp, masalların artsüremli bir incelemesinin yapılabilmesi için öncelikle eşsüremli bir incelemenin gerektiğine inanır. Masal konusunda, yöntemini açıklayarak işlevlerin saptanmasına girişen V. Propp’a göre, işlev kişinin eylemidir ama bu eylem de olay örgüsünün akışı içindeki anlamına göre belirlenmiştir. Bir başka deyişle, kişilerin eylemleri, masalların temel bölümleridir ve V. Propp bu eylemleri, kişilerin her masalda sürekli değişebilen özelliklerinden soyutlayarak ele alır ve her eylemi, anlatının akışı içindeki yerini dikkate alarak belirler. Sonunda da 31 işlev saptar. Bu 31 işlev, genel olarak olağanüstü masalların biçimbilimsel temelini gösterir:
1. Aileden biri evden uzaklaşır.
2. Kahraman, bir yasakla karşılaşır.
3. Yasak çiğnenir.
4. Saldırgan bilgi edinmeye çalışır.
5. Saldırgan kurbanıyla ilgili bilgi toplar.
6. Saldırgan kurbanını ya da servetini ele geçirmek için onu aldatmayı dener.
7. Kurban aldanır ve böylece istemeyerek düşmana yardım etmiş olur.
8. Saldırgan, aileden birine zarar verir.
9. Kötülüğün ya da eksikliğin haberi yayılır, bir dilek ya da bir buyrukla kahramana başvurulur, kahraman gönderilir ya da gitmesine izin verilir.
10. Arayıcı kahraman eyleme geçmeyi kabul eder ya da eyleme geçmeye karar verir.
11. Kahraman, evinden ayrılır.
12. Kahraman büyülü bir nesneyi ya da yardımcıyı edinmesini sağlayan bir sınama, sorgulama, saldırı vb. ile karşılaşır.
13. Kahraman ileride kendisine bağışta bulunacak kişinin eylemlerine tepki gösterir.
14. Büyülü nesne kahramana verilir.
15. Kahraman aradığı nesnenin bulunduğu yere ulaştırılır, kendisine kılavuzluk edilir ya da yol gösterilir.
16. Kahraman ve saldırgan, bir çatışmada karşı karşıya gelir.
17. Kahraman özel bir işaret edinir.
18. Saldırgan yenik düşer.
19. Başlangıçtaki kötülük giderilir ya da eksiklik karşılanır.
20. Kahraman geri döner.
21. Kahraman izlenir.
22. Kahramanın yardımına koşulur.
23. Kahraman kimliğini gizleyerek kendi evine döner ya da bir başka ülkeye gider.
24. Düzmece bir kahraman asılsız savlar ileri sürer.
25. Kahramana güç bir iş önerilir.
26. Güç iş yerine getirilir.
27. Kahraman tanınır.
28. Düzmece kahramanın, saldırganın ya da kötünün gerçek kimliği ortaya çıkar.
29. Kahraman yeni bir görünüm kazanır.
30. Düzmece kahraman ya da saldırgan cezalandırılır.
31. Kahraman evlenir ve tahta çıkar.
Kuşkusuz, bütün masallarda, bu işlevlerin tümüne rastlanmaz ama aradan bir ya da iki işlevin eksikliği (bazı masallarda, bazı kesitlerin atlandığı, kısaltıldığı görülür), bu işlevlerin, masalların olay örgüsünde ortaya çıkış düzenini (sırasını) sarsmaz, değiştirmez. Masallardaki kişilerin, birbirlerinden farklı olmalarına karşın, yaptıkları eylemler birbirine benzer. Demek ki V. Propp’un işlev diye adlandırdığı bu eylemler, masalların sürekli var olan ögeleridir. Kişiler ne olursa olsun, bu işlevlere rastlanır, anlatıyı oluşturan da bu işlevlerdir.
V. Propp’un üstünde çalıştığı masallarda her şey bir kötülükle başlar; kötülük belli bir ailede, belli bir çevrede bir eksiklik yaratır (sözgelimi bir kişinin kaçırılması), bir kahraman bu eksikliği gidermekle görevlendirilir, ona eyleminde binleri yardım ederken, binleri de karşı çıkar. Kahraman, birçok deneyden, sınamadan geçerek eksikliği gidermeye çalışır ve sonunda görevini başarınca ödüllendirilir. Bu genel anlatı süreci içinde yer alan işlevler, yukarıda da belirttiğimiz gibi, aynı sıralama içinde birbirlerini izler.
V. Propp ayrıca bu işlevlerin ikili bir düzen içinde bulunduklarını (ikilikler, yapısal çözümlemenin bir özelliğidir), bir masalın nasıl kesitlenip, nasıl çözümleneceğini, vb. açıklar.
·
91 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.