Zaman 'a Hükmetmek
Ahmet Hamdi Tanpinar'ın en önemli eserlerinin başında gelen Saatleri Ayarlama Enstitüsü 1961 yılında yayımlanmış. Klasik roman anlayışının dışında oluşturulan eserde postmodernist bir yapı hakim .Postmodernizm'in edebiyatimizdaki ilk eserlerinden olma özelliği gösteren eser , kendinden sonra yazılan eserlere de bir yol açıyor bir bakıma . Oğuz Atay Tutunamayanlar'ı yazarken esinlendiğini belirttiği eserlerden birinin Saatleri Ayarlama Enstitüsü olduğunu ifade ediyor. Oğuz Atay'ın diğer etkilendiği yazar ise Tutunamayanlar'ın ilham noktası olarak dile getirdiği o ünlü pasajın sahibi Yusuf Atılgan .
Eserde dikkat çeken önemli bir unsur karakter oluşturma başarısı .Hayri Irdal ve Halit Ayarcı ikilisi 'iki beden tek ruh' formatına uygun şekilde oluşturulmuş . Ileriki zamanda bu ikili ,Oğuz Atay'in Tutunamayanlar'ının Turgut Özben/Selim Işık , Tehlikeli Oyunlar'ının Hikmet Benol / Albay ikilisine temel oluşturuyor.
Romanın başkişisi Hayri İrdal, Sabahattin Ali'nin Kürk Mantolu Madonna romanındaki Raif Efendi'sinin ruh ikizi niteliğinde.Naif ,ürkek ,kendine güvenmeyen ve asosyal özellikler gösteren Hayri Irdal , Halit Ayarcı ile tanışmasiyla onun verdiği 'ayarla' bütünüyle bambaşka bir karaktere bürünüyor. Büründüğü yeni karakteri ile sadece kendisini değil çevresini , çevresinin kendine olan bakışaçısını da değiştiriyor . Hayri Irdal olarak hayata başlayan karakterimiz hikayenin sonunda Halit Ayarcı'ya dönüşüyor .
Eser aynı zamanda ütopik bir yapıya sahip . Enstitü olarak adlandırılan bu yapı , aynı zamanda okuyucuya da yeni bir dünya düzeni vadediyor. Zaman kavramı Tanpinar eserlerinin merkezini oluşturduğu için ,rüya ve bilinç altı ile birlikte , bu roman, bir zaman mekanizması olarak tasarlanmış . Bu Enstitü'nün mimarları da Halit Ayracı ve Hayri Irdal . Hatta yapmayı düşündükleri yeni Enstitü binasının mimarisini de Ayarcı'nin teşviki ve mobingiyle Hayri Irdal çiziyor. Bir saat olarak tasarlanan bina o dönemin mimarlık dünyası üzerinde büyük yankı uyandırıyor. Tanpinar bu bölümü yazarken mimarlık alanında bayağı bir çalışma yapmış .Mimarlikla ilgili bu materyalleri anlatmada da oldukça başarılı . Kibrit kutularından maket yapmak metoforu burada kim bilir hangi duruma örneklem oluşturur orası meçhul .
Eser tarihsel süreç olarak Tanzimat ,Meşrutiyet ve sonrası , Cumhuriyet dönemlerini kapsıyor . Nasıl ki Türk toplumu bu süreçte bir değişim süreci geçirdiyse Hayri Irdal da bu değişime ayak uyduruyor. Yazar dönemin tarihsel ve siyasi yapısını karakterler aracılığıyla gözler önüne seriyor .
Hayri Irdal'in ilk eşinden iki çocuğu var : Zehra ve Ahmet . Ahmet , yazarın kendisi olabilir mi sorusu dikkatli okurun aklını kurcalıyor. Benim düşüncem yazarın olduğu görüşünde . Ben Ahmet karakterini çok sevdim . Özelikle annelerinin ölümünden sonra üvey annelerinin zalimlikleri ,çocukların birbirine sarılarak babalarının eve gelmesini beklemeleri yüreğini burkuyor insanın . Ahmet bu yaşananlara rağmen o kadar güçlü ki hem babasının sahte dünyasına şiddetle karşı çıkıyor hem de hayata tek başına tutunup kendi hayatını kurmaya çalışıyor . Romanda babasının yeni hayatına karşı çıkan tek karakter aynı zamanda . Her şeye rağmen babasını çok seviyor .
Tanpinar , şiirsel üslubu en akıcı kullanan yazarlardan . Devrik cümleleri kullanmada başarılı olmasının yanında dilin standart kurallarına karşı da hassasiyetini koruyor .Osmanlıca kelimelerin fazlalığı dili ağırlaştırsa da kitabın okunurluğunu azaltan bir sebep olarak düşünülmemeli.
Tanpinar , hayatının büyük bir bölümünde öğretmenlik yaptığı için okuruna da bir eğitimci edasıyla yaklaşıyor ve eserlerini oluştururken bu tavrını bir bakıma egitsel bir materyal olarak kullanıyor.
Zaman kavramını en iyi anlatan Tanpinar'ı saygıyla anıyorum ve kitabın en beğendiğim cümlesiyle incelememi bitiriyor ,keyifli okumalar diliyorum...
"Bazı insanların ömrü vakit kazanmakla geçer. Ben zamana, kendi zamanıma çelme atmakla yaşıyordum..."
Ahmet Hamdi Tanpınar 
Saatleri Ayarlama Enstitüsü
·
10 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.