Anlamak zor, biz insanları...Genelde incelemelerde spoiler vermemeye gayret ederim lakin bunda olabilir. Kitabı okumadan incelemesini okumamakta fayda var :)
Nedendir bilmiyorum ama Peyami Safa bende ayrı bir yerde duruyor. Bundan evvel Tanpınar Huzur kitabını okudum ama bunun kadar akıcı ve sürükleyici gelmedi. İkisi arasında ağırlık bakımından edebi derinlik ve güzellik bakımından Tanpınar öne çıkıyor ama hikayenin içine almak bakımından Safa.
Her ne ise, asıl bahsimize dönelim. Biz İnsanlar romanı Cumhuriyet dönemi yazarlarının değindiği noktalara parmak basıyor yine. Doğu-Batı arasında sıkışmış bir toplum manzarasını seyrettiriyor bize. İçimizde peydahlanmış yabancı seviciler ve toplum arasındaki farkı da görüyoruz bu hikayede. Artık milliyetine Eşek dendiğinde bile ses çıkarmayacak bunu tabi bulacak bir topluma dönüştüğümüzü gösteriyor ve "Eşek Türk" hakaretine karşı duran baba Mustafa ve oğul Tahsin'i kahramanlaştırıyor yazar.
Kitabın kurgusu o zamana göre çok güzel. Günümüz ile başlayıp geri dönüyor ve nihayetinde final kısmında tekrar günümüze dönüyor. Bazı olayları Vedia'nın defterlerindeki günlüklerden vermesi normal anlatıma göre daha etkileyici.
Vedia karakteri üzerinden o zamanın modern, sosyete, kendini aydın gören, meraklı düşkünü ve yine de derinlerindeki olmamışlığın buhranını yaşayan insanları anlatmış yazar. O zaman da konuşmaların arasında yabancı kelimeler, yabancı cümleler kurmak kendini entellektüel, üst sınıfta göstermek için yapılan bir davranışmış ve bugün de aynı şekilde olan insanları görmek mümkün. O zaman revaçta Fransızca varmış şuan İngilizce. Bu cumhuriyet dönemi yazarlarını okuduğumda dikkatimi çeken bir detay şu ki o zaman Fransızların büyük etkisi altında kalmış bizim Beyaz Türkler, Jön Türkler adına ne derseniz.
Safa'nın dili güzel fakat onu değerli kılan bence gözlem gücü. İnsanın ruh halini çok iyi tahlil edebiliyor ve edebiyatla bunu bize aksettirebiliyor. Ruh tahlilcisi desek Peyami Safa için uygundur bence. Zaten önceki okuduğum kitaplarında da hikayenin sonuna değil de karakterlerin iç dünyasına önem verdiğini fark ettim. Onun için hikayenin temel noktası olaylardan ziyade o olaylar karşısında insanın yaşadığı durumlar, iç gel gitleri.
Kitabı bana yaşatan en canlı bölümlerden birisi Orhan'ın soğuk kış gecesinde ve sabahında yaşadıkları ve geçirdiği donma tehlikesi idi. Yine Orhan'a kalan miras ile birlikte paranın her şeyi düzeltmediğini görüyoruz. Hatta Vedia Orhan'ın eski fakir haline dönmesini istiyor. Para ile birlikte Orhan'ın idealist öğretmen portresi de çiziliyor. Okuldan istifa edip, çalışmadan yaşamaya başlıyor örneğin.
En beğendiğim Necati karakteri ve onun koşulsuz dostluğu, yol gösterici, fikir verici konuşmaları idi. Böyle dostlar gerek insana dedirtiyor.
Ayrıca Vedia'nın üç erkeğe de göz kırpması, iki erkek arasında gidiş gelişleri, kararsızlığı, ikisinden de vazgeçemeyip kendini hep belli bir noktaya konumlandırması modern insanın aşka bakışını, evliliğe bakışını, tutarsızlıklarını gözümüzün önüne sererken, Kayıkçı Mustafa ile Hizmetçi İclal'in aşkının gerçek aşk olduğunu düşünüyor Vedia. Öykünüyor o aşka lakin yine de iştahının git geline, muhayyilesinin git geline mani olamıyor.
Roman İstanbul'un itilaf kuvvetleri tarafından işgal altında olduğu yıllarda geçiyor ve bir çok milliyetçi damarımızı kabartmayı başarıyor. Anadolu'da mücadele verilirken sözüm ona münevver, sosyete takımının yalılarda Fransızlar ile içkili yemeklerde eğlenmesi insana ayrıca dokunuyor.
Anlatacak, değinecek bir çok husus var lakin bu kadar uzun incelemeyi okuyan olacağını sanmadığımdan burada noktalamak istiyorum.
Okunması lazım gelen bir kitap fakat ölmeden önce okuyun gibi çok büyük beklentilere girin gibi algılamayın tavsiyemi.
Sevgiyle kalın.
