TÜRKÇEYE SIZMIŞ, TÜRKÇE OLMAYAN EKLER
(Dr. Hasan Şahin KIZILCIK)
Bir dilin yabancı dillerden sözcük almasından daha sakıncalı bir durum varsa, yabancı dillerden dilbilgisi kuralları almasıdır. Sözcük türetmede kullanılan yabancı eklerin başka başka dillerdeki köklere gelmesinin yanı sıra, Türkçe köklere de gelerek sözcük oluşturmada kullanılması büyük ölçüde sakıncalıdır. Bazıları birleşik sözcük olmakla birlikte artık ek gibi kullanılır olmuş yapılar durumundadır. Bu eklerle ve sözcüklerle yeni sözcük türetmekten ve türetilmiş olanları kullanmaktan kaçınılmalıdır. Bunlardan en çok kullanılanlara örnek verelim.
-ane (Far.): "gibi" anlamı verir. Türkçede "+ça" eki bu eki karşılar.
Örnekler: dost+ane -> dostane -> arkadaşça (arkadaş+ça)
bi- (Far.): "-sUz" anlamı verir.
Örnekler: bi+çare -> biçare -> çözümsüz (çözüm+sUz), bi+haber -> bihaber -> salıksız (salık+sUz), bi+taraf -> bitaraf -> yansız (yan+sUz)
-dar (Far.): Bir işi yapan kişi anlamı verir. Türkçede "-çU, -mAn" eki bu eki karşılar.
Örnekler: mihman+dar -> mihmandar -> konukçu (konuk+çU), emek+dar -> emektar -> emekçi (emek+çU)
-en (Ar.): "ile" anlamı verir. Türkçede "-lA" eki bu eki karşılar.
Örnekler: aynı+en -> aynen -> aynıyla (aynı+lA)
gayri- (Ar.): "olmayan" anlamı verir.
Örnekler: gayri+müslim -> gayrimüslim -> Müslüman olmayan
-hane (Far.): Yer anlamı verir. Türkçede "ev+i" birleşik sözcüğü bu eki karşılar.
Örnekler: hasta+hane -> hastane -> sayrıevi (sayrı+ev+i)
hem- (Far.): Aynılık anlamı verir. Türkçede "-dAş" eki, bu eki karşılar.
Örnekler: hem+şehir -> hemşehri -> ildeş (il+dAş)
-i (Ar.): Nispet ekidir. Türkçedeki "-Al, -sAl, -cUl, -sUl" ekleri bu eki karşılar.
Örnekler: din+i -> dini -> inançsal (inanç+sAl), hukuk+i -> hukuki -> tüzel (tüze+Al)
-ist (Fr.): Bir akımın izleyicisi anlamı verir. Türkçede "-çU" eki bu eki karşılar.
Örnekler: Kemal+ist -> Kemalist -> Atatürkçü (Atatürk+çU), rasyonal+ist -> rasyonalist -> usçu (us+çU)
-izm (Fr.): Bir akım adı yapar. Türkçede "+çU+lUk" eklerinin birleşimi bu eki karşılar.
Örnekler: Kemal+izm -> Kemalizm -> Atatürkçülük (Atatürk+çU+lUk), rasyonal+izm -> rasyonalizm -> usçuluk (us+çU+lUk)
-kar (Far.): Bir işi yapan kişi anlamı verir. Türkçede "-çU, -mAn" eki bu eki karşılar.
Örnekler: sanat+kar -> sanatkar -> sanatçı (sanat+çU)
na- (Far.): Olumsuzluk anlamı verir.
Örnekler: na+hoş -> nahoş -> hoş olmayan
-matik (Fr.): Kendiliğinden olan anlamı verir. Türkçede "-mA+lU" eki karşılar.
Örnekler: dokun+matik -> dokunmatik -> dokunmalı (dokun+mA+lU)
-perest (Far.): Bir işi alışkanlık haline getirmiş kişi anlamı verir. Türkçede "-çU, -mAn" eki bu eki karşılar.
Örnekler: hayal+perest -> hayalperest -> imgeci (imge+çU)
-siyon (Fr.): Türkçede argo kullanımda görülür. Gereksizdir.
Örnekler: atma+siyon -> atmasyon -> atma
-vari (Far.): "gibi" anlamı verir. Türkçede "+çA" eki bu eki karşılar.
Örnekler: mafya+vari -> mayfyavari -> çetece / çete gibi
-zade (Far.): "-gil" anlamı verir.
Örnekler: koyuncu+zade -> koyuncuzade -> koyuncugil(koyuncu+gil)
-zede (Far.): Zarar görmüş kişi anlamı verir. Arapça "mağdur" sözcüğünün anlamını verir. Türkçede "kıygın" denir.
Örnekler: deprem+zede -> depremzede -> deprem kıygını
-loji (Yun.): Bilim dalı yapmada kullanılır. Yunanca "konuşmak" anlamındaki "logia" sözcüğünden gelir ve İngilizcedeki "logic" (mantık) sözcüğünün de köküdür. Türkçede "bilim" denir.
Örnekler: sosyo+loji -> sosyoloji -> toplumbilim
·
14 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.