İslam'da Müphemlik Kültürü
Tanıl Bora ve İletişim yayınları vesilesiyle harika bir kitap okudum. Oldukça yoğun ve baya da not aldığım bir kitap oldu. Çok verimli bir okuma oldu gercekten benim için. İslamı artık mevcut ulema ve vaizlerden sarf-ı nazar edip oryantalistlerden okumak gerek. Ki Şarkiyatçı 
Thomas Bauer de ulemanın ihtilaftan dolayı sebep oldukları mevcut hoşgörusüzlüğe karşı İslam tarihinin icindeki müphemlik kültürü üzerinde duruyor. Bauer'e teşekkür ve minnettarlık borcluyum bu çalışması sayesinde.
Başta oryantalistlere karşı toplumumuzda beslenen kötücül bakış ve önyargıları unutalım. Doğrudur Said'in de üzerinde durduğu bir ideolojik oryantalizm vardi. Ama Bauer ve bu çizgiden gelenler İslam kaynakları uzerinde ciddi çalişma yapan ve Avrupa-merkezci okumadan da uzaklaşan hatta bu eserinde dâhi yer yer eleştirisini yapan bir isim.
Farklı fikirlerden dolayı kan gölüne dönmuş bir Ortadoğunun ses vermesi gerek bu sese. Farklı olmanın ciddi zararları da beraberinde getirdigi bir inanc haritasi olan İslam dünyasına karşı Bauer İslam tarihinin icinden birbirine karşı hosgörülü olabilmiş bir toplum olduğunu hatirlatir. Ve bunu metin bazinda da derinlikli bir okuma olarak sunar.
Mesela Kuran boyutunda. Hiç unutmam Kürd mollalarının oldugu bir tartışmada mesele farkli kiraat okumaları uzerine gelmisti ve Suyuti'den konuşuluyordu. Sorumlu olan arkadaslardan biri "şey konu mahrem bir yere geldi" demisti. Halbuki Kuran Giris Kitaplatinda olan meshur konulardan. Yani bununla alakali bir kitap alin icinde bu mesele var. Neyse işte Bauer Kuran'ın bu kıraat farkliliklarini dâhi tanrının çeşitlemeli konusabilmesi üzerinden degerlendirip farkli yorumlara Yaratici'nin kendisinin değil sadece müsade ayni zamanda bunun zorumlu mümkümlugü olarak okuyor.
Ki bu okumasını Kurandaki çokanlamlilik uzerinden de okuyup farkli tefsir ve yorumlarin olabilirligi ve olmasi gerekliligi uzerinden gecmisten hoşgöru dersleri veriyor. Şöyle bir Youtubedeki hocaların tefsir yorumlarinda birbirlerine soyeldiklerine bakmaniz dâhi me kadar ihtiyacimiz olan bir konu diye dusunursunuz.
Sonra hadis üzerinden de müphemligi degerlendiriyor. Ki hadis meselesi maalesef ki günümuzde ne geleneksel ekolün ne de modern ekolün dogru okuyabildigi bir saha. Bu acidan da Bauer onemli bazi noktalara deginiyor. Sonraki asama olarak da fıkh yani hukuk uzerinden bir okuma yapiyor. Sonra kendi alani da olan (Arap dili ve edebiyati) arapca siirler uzerinden acilim sagliyor ki oldukca estetik bir bolumdu. Hele ki meshur hadisci Ibn Hacer el Asqalani'nin siirini okudugumda :)
Tabi Yazar aslında geçen senelerde vefat eden degerli düşünurlerden Zygmunt Bauman'ın da etkisi ile modernligi ciddi bir eleştiriye tutar ki Bauman'ı da referans gösterir yer yer. Ve modernliğin insanları tek fikre, kesinliğe hapsettigini belirsiz, müphem olmayı kabul etmedigini soyler. Nitekim Post-modern akim da bunun karsisinda durur. Tabi yazar Baumanın post-moderni umuttur der ama İslam'ın müphemligi ise gercektir ve yaşanmistir. Muslumanlarin modernitenin etkisinde kesinliğe hapsolma garabetine karsi da İslam tarihinden müphemlik hosgorusunu getirir. Modernligin gocmen ve yabanciya karsi tutumu ile muphemligin gocmen/yabanciya karsiki hosgorusunu de karsilastirir. Ne yazik ki modernligin zulmunu devralan Islam ülkelerinde son zamanda yasananlar aslinda Bauer'in dikkatini çektigi müphemlik hoşgorusune ne kadar ihtiyacimiz oldugunun da asikar resmi olsa gerek.
Ki bu anlamda en dikkat cekici yerlerdeb biri olan zevkin müphemligi basligi altinda ele aldigi cinsellik konusu idi. Ki güncel bir konu da olan eşcinsellere de tarihte oldukca carpici ve zamanimizin ders cikaracagi ornekler sunuyor. Geleneksel gunumuz kulturun eşcinselleri direk dıslayan bir dili aslinda cinsellik ve kisiligi birbirne eklemleyen modern dilin urunu oldugunu soyluyor. Ve tarihte birakin sairlerin ulemanin dahi erkek erkege aşk şiirleri yazdiklarini soyluyor. Oldukca ilginc verilerdi ama tarihte olan gercekler bunlar. Taklidemin ameliligini yapan bir sosyal medya dili ne anlayanbilir ki bunlardan. Yazik kendi tarihlerinden bile habersizler ki bir oryantalist hatirlatiyor ama halen savunduklari dil dışlayici.
Bauer modernliğe karşi Islam dusuncesinden muohemlik kulturunu getirir. Ve ne yazik ki hizipci, cemaatci muslumanlarin birbirini dışlayan söylemlerinin yarattigi tozlu hava tarihteki bu muphemlik hoşgorusune ne kadar ihtiyaclari olduklari aşikar. Ki Bauer alternatif postmodern diye birsey de getirmiyor. Bakin sizin tarihiniz diyor eskiden hoşgoru vardi farkli fikirlerle yorumlarla yasiyordunuz ne oldu sizlere diye aslinda bir özelestirye davet ediyor.
Kitapta katilmadigim noktalardan birisi şudur. Yazar spesifik bir olayi ele alip Islam tarihinde o konuda hosgoru oldugunu soyluyor evet hakli da aslinda bunda. Ama yazarin bunu genellestirmesine ise bence dikkatli ve sogukkanlilikla yaklasmak gerek. Mesela Islamin gerilemesini kabul etmeyip muohemlik hosgorusunu savunuyor. Ve islamin geriledigi soylenen caglardan da ornekler sunuyor. Ama genel kabul onlarin dusunceleri mi olmus. Siyasal dil hangi onermeleri kabul ederek hareket etmis. Bu mesele gecistirilmis diye dusunuyorum. Mesela yazar Bati engizisyon konusuna karsi Muslumanlarin hosgorusunu ornek gosterirken aynk zamanda "Muslumanlarin Engizisyonunu" da gormesi gerek. En basitinden Ebu Hanifenin zindandaki olumu, hatta Ebu Zerrin surgunu gibi olaylar ki bunlat artirilabilir tabiki. Yazarın muphemlik hosgorusu olarak sundugu metinlerin sosyal platformda kazandigi deger ve anlam tartisilmali.
Elbette en basitinden cinsellik meselesinde dâhi Batinin cok otesinde ozgurlukcu metinler vardir. Ki Hiristiyanlikta beden ve cinsellik direk yerilmisken Gazzali cinselligi cennet nimetlerini anlamanin onkosulu olarak sunar.
Neyse demek istedigin Islam'in nuphemligini degerlendirirken spesifik metinler yazari hakli cikarir ama benimsenen genel siyasal tavir farkli olabilir ki yazar ozelikle siyasal durusu tanimlamaktan kacinmis zaten.
Yazara bir kez daha bu eseri icin tesekkur ediyorum ceviri icin de Tanil Boranin gonlune saglik.
··
250 views
Kitabın içindekiler kısmı ve giriş yazısını merak edenler için siteden alınan pdf:
iletisim.com.tr/Images/UserFile...
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.