Baruch Spinoza, 17. yüzyılda yaşamış ünlü Yahudi filozoftur. Yaşadığı dönem, batıl inançların hüküm sürdüğü ve ırkçılığın yaygın olduğu bir dönemdir. Fikirleri yüzünden önce 23 yaşındayken Yahudiler tarafından afaroz edilmiş, daha sonra ise Hıristiyanlar tarafından kitapları yasaklanmıştır. Her iki dinin mensupları tarafından afaroz edilmesi ve dışlanması, onun cesur bir fikir adamı olduğunu gösterir. Dolayısıyla fikirleri, bana göre, kesinlikle dikkate alınmaya değerdir.
Irvin D. Yalom ile Spinoza Problemi hakkında daha önce hiçbir fikre sahip değildim. Zaman zaman Yalom'un Nietzsche Ağladığında isimli kitabını görüyordum; fakat hiçbir zaman tam olarak ciddi bir okuma hevesim oluşmamıştı. Spinoza ise, nadiren duyduğum ve fikirlerini hiç bilmediğim bir filozoftu. Sitede Spinoza Problemi'ni okuyan bir arkadaşımın alıntılarını görüp Spinoza'dan fazlasıyla etkilendim. Hatta bazı cümlelerin, benim düşüncelerime oldukça yakın olduğunu fark ettim. Bu ilgi zamanla bir okuma hevesine dönüştü ve şu an hem Yalom hem Spinoza hem de Spinoza Problemi hakkında ciddi bir bilgiye sahibim. İşte 1000Kitap'ı değerli kılan da tam olarak bu özelliğidir.
Spinoza Problemi isimli bu eser, Baruch Spinoza'nın felsefesini ve Adolf Hitler faşizmini birlikte inceleyen, Hitler'in yakın dostu Alfred Rosenberg ile Spinoza arasında garip bir bağlantının kurgulandığı bir eserdir. Yalom bu şekilde bir kurgu oluşturarak hem bizim Spinoza'yı rahatça tanımamızı hem de kitabın sürükleyici olmasını amaçlamış. Amacında başarılı olduğunu söylersek, yanılmış olmayız. Zira kitapta kurgulanan diyaloglar Spinoza'nın felsefesinin anlaşılmasını sağlıyor ve Spinoza'nın fikirlerini herkes tarafından üzerine yorum yapılabilecek bir kıvama getiriyor.
Kitabın dili oldukça yalın ve anlaşılır. Dolayısıyla Spinoza'ya başlamak isteyen okurlar için iyi bir başlangıç olabilir. Edebi açıdan ise kitabı değerlendirmek anlamsız. Zira yazarın amacı edebi bir eser yazmak değil. Onun amacı filozofları yattıkları mezardan kaldırıp bir kitap karakteri haline getirmek, tarihsel kişileri birbirlerine güzel bir şekilde bağlayarak diyaloglar üzerine eser inşa etmek ve okurların filozofları yakından tanımasını sağlamaktır.
Kitaptan anladığım kadarıyla Spinoza'nın başlıca felsefesi şu şekilde:
- Her şeye anlam veren şey zihindir. Bir şeyi iyi veya kötü yapan şey zihnimizdir. Dolayısıyla değişmek veya değiştirmek istiyorsak, önce zihnimizi değiştirmenin yollarını bulmalıyız ve onu başkalarının etkilerinden özgürleştirmeliyiz.
- Hayat boyunca cehalet ve batıl inançla mücadele edilmeli. Mantığımızı hep en önde tutmalıyız.
- Öteki dünya ve ebedi mutluluk diye bir şey yoktur. Gerçek dindarlık, adaleti, yardımseverliği ve insanın komşusunu sevmesini içerir.
- Tanrı, doğadır; doğa da Tanrı'dır. Tanrı'yı ancak akıl yürüterek biliriz ve bu hayattaki tek mutluluk kaynağı bu amansız arayıştır. Herhangi bir dinin müdahalesi olmadan kendimizce dini bir hayat yaşamalıyız. Bütün dinler gerçek dini yolları görmemizi engelliyor. Evrende hayal dünyamızın üzerinde büyük bir ahenk vardır ve bizler bu ahenge ayak uydurmalıyız.
Kitap, Spinoza felsefesini derinlemesine irdelemesinin yanı sıra, Hitler'in yükselişini ve onunla birlikte üstün ve ari ırk yaratma girişiminde olan Alfred Rosenberg'i bir psikanalist olarak irdeliyor. Her diyalogda neredeyse farklı bir psikoterapi tekniğinin kullanıldığını görüyoruz. Tabii bu konuda uzman olan biri değilim. İyi bir psikolog tarafından kitabın incelenmesi neticesinde çok daha doyurucu yorumların yapılacağını düşünüyorum.
Felsefe, psikoloji, din, siyaset, tarih gibi konuların işlendiği ve psikoterapi tekniklerinin ortaya konulduğu bu eseri herkesin okuması gerektiğini düşünüyorum. Kendisinden sonra gelen filozofları etkileyen Spinoza'nın felsefesini öğrenmek için bile bu eser okunabilir.
