Evreni, işleyen bir saat gibi tanımlayan Sir Isaac Newton'la çok çatışmış bir filozof var: Leibniz. Liebniz'in meşhur kitabı Theodicee, teolojinin en önemli sorunu olan kötülük problemine bir izahat getirir. Bu çözüm son derece ilginç bir şekilde Ehl-i Sünnet'in ve Bediüzzaman'ın kader izahına müsavi düşer. Okurken çok şaşırmıştım. Ankara metrolarında onlarca kez bitirdiğim Kader Risalesi'nde de bahsi geçen Cebriye mezhebinin inanışı mesela Nietzsche'nin "Özgürlük Yanılsamasına" denk düşer. "Yazgını sev" Nietzsche'nindir. Yani determinizm bir nevi... Varoluşçu filozofların genel görüşü ise Mutezile düşüncesine yakındır. Yani hür irade kabul edilir. Marksizm de determinizm karşıtıdır. Malum Kuantum Teorisi'nden sonra da dünya hür iradeye kaydı.