"Bu kadar korkunç bir hikayeyi anlatmama hangi Tanrı yardım edebilir?
Bir şarkıda bu katliamı kim tarif edebilir?"
Tabii ki Vergilius, Augustus'un Roma'sından bir şair. Pek çok edebiyat eleştirmeni, Aeneis'i devlet propagandası olmakla suçladı. Diğerleri, onu antik dünyanın diğer destansı şiirleriyle, en önemlisi de Homeros'un İlyada'sı ve Odysseia'sı ile güçlü bir şekilde bağladığı için kınadı. Bunların cevabı ne, biliyor musunuz? Kocaman bir EVET. Aeneis, bu iki destanın dokunuşlarıyla beslenmiş bir devlet propagandası.
Aeneis, imparatorluk gücünün ve eğitiminin bir hanedandan veya bölgeden diğerine geçişinin, “translatio imperii et studii”nin şahane bir örneğidir. İmparatorluklar yükseldiğinde ve meşruiyete ihtiyaç duyduklarında, bastırılmış veya mağlup edilmiş güçlerin edebiyatı, sanatı ve diğer kültürel kazanımlarını bir araya getirdiklerinden emin olurlar, böylece büyüklük ve dünya egemenliği iddialarını haklı çıkaran hayali bir tarihsel bağlantı oluştururlar.
Yunan kültürü, Avrupa'da kesintisiz bir yönetim ve yasal güç geleneği oluşturmak için geniş çapta sömürüldü ve Aeneis, bütün bir halkın hanedan iddialarını destekleyen kurguların erken bir örneği sayılır.
İlyada'nın devamı olarak inşa edilen ve böylece Odysseia ile aynı zamanda gerçekleşen senaryo, Truva'nın Yunanlılar tarafından yıkımından sağ çıktıktan sonra kendilerine yeni bir yuva bulma arayışında olan Truva mültecisi Aeneas ve ailesinin hikayesini anlatıyor. (Bir başka incelememde Aeneis'in Odysseia'dan sonra okunması gerektiğini söylemiştim, bunda hala kararlıyım çünkü Homer bölünmez.)
Ulysses’in Akdeniz’in zorlu sularındaki sorunlu seyrini yansıtan birçok maceradan sonra, “kaderin” onlara Aeneas’ın soyundan gelenlere dayanan yeni bir imparatorluk kurmalarını söylediği ülkeye giderler. Burada mültecilerden bir anda güç gaspçılarına dönüşürler ve sonunda kendilerini Roma veya İtalya olarak anılacak bölgedeki yerli halklara karşı galip ilan etmek için kanlı bir savaş içinde bulurlar. Translatio imperii tamam, peki ya translatio studii?
Roma kültürü, birçok yönden Yunan kültürünün doğrudan bir kopyala-yapıştır'ıdır ve Olymposluları çoğunlukla aynıdır, biliyorsunuz, sadece kişilerin, yerlerin vs. adları farklıdır. Ancak Aeneis'te destana ilginç bir tat veren ve okumayı keyifli hale getiren farklılıklar... ya da tuhaflıklar var.
Örneğin, Aeneas'ın Yeraltı Dünyası ziyareti hayli komiktir, burada kabilesinin hem geçmiş hem de gelecekteki ünlüleriyle tanışır. Modern okuyucu, Yeraltı'ndaki yaşamın pratik olarak nasıl çalıştığını merak edebilir, Creusa, Dido ve sonunda Lavinia da Aeneas'a olan aşklarında bir araya gelir mi? Yeryüzünde sadece seri tek eşlilik uygulanıyorsa, çok eşlilik Yeraltı Dünyasında kabul edilebilir mi? Ancak gördüğünüz gibi bunlar, kahramanların üzerinde durmadığı eğlenceli, teolojik düşüncelerdir. Bu yüzden diyebiliriz ki Aeneis ve Homeros'un destanları arasında göz ardı edilemez farklar var. Buna daha sonra geri geleceğiz.
Aeneas'ın davasını destekleyen ya da desteklemeyen tanrısal güçler çok daha ilginçtir; annesi Venüs, Olympos'taki en ateşli savunucusu ve Juno'nun en nefret dolu düşmanıdır. Elbette Jüpiter'i zora sokan bir durum bu. Bunları düşündükçe Aeneis'i bir Hint dramasına benzetmeden edemiyorsunuz.
Bu düşünceler bir yana. Aeneis yazıldığı sırada Augustus Sezar iktidardaydı ve Pax Romana (Roma barışı) başlıyordu. Roma, mutlak bir egemenliğe sahipti. Vergilius, arkadaşı Octavian veya Augustus Sezar'ın büyüklüğünü göstermek için Aeneas karakterini kullanır. Yarattığı iki kahraman arasındaki farkı, Aeneas aracılığıyla Roma'nın felsefe, sanat ve zeka vb. konularda dünyaya öncülük edeceğini göstermek için kullanır. Turnus iyidir, ancak Aeneas daha iyidir -- aynı İmparator Sezar gibi. Octavian Sezar'ın kontrolü eline geçirmesiyle, Roma olduğundan daha büyük olacak. Vergilius da Roma'yı ve lideri Augustus Sezar'ı yüceltme hedefine ulaşmış olacak.
Vergilius, Turnus ve Aeneas arasında güçlü bir benzerlik yaratır, ancak bu iki kahramanın en büyük özelliği, Aeneas'ın kazanmaya ve Turnus'un kaybetmeye mahkum olmasıdır. Bu fark, iki kahraman arasındaki benzerliği büyük ölçüde aşar ve Roma'nın yüceltilmesiyle sonuçlanır. Augustus Caesar, Vergilius'un belirttiği gibi Aeneas'a benzer bir yerdeyse, Roma'yı zirvelere çıkaracaktır. Ve öyle de olur :)
Kişisel fikirlerime gelirsek. Bence Vergilius'un destanı, Homeros'un sahip olduğu fevkalade şiirsel niteliğe sahip değil, bu büyük olasılıkla Yunanca-Latince farkından kaynaklı; ama hikaye bazında da Aeneis, Homeros'un iki destanının sahip olduğu rezonansa sahip değil; hatta yakınından bile geçemez. Aeneas'ın Troya'nın kaderini anlattığı ilk iki kitabı çok iyi olduğu için başlangıca aşık oldum ama sonradan fark ettim ki ilk iki kitap, destanın peak noktasıymış, son iki kısım da olayların verdiği heyecan gereği çok keyifliydi, ama diğer kısımlardan pek verim alamadım. Edebiyat camiası da bu destan konusunda bölünmüş durumda; seven çok seviyor, sevmeyen hiç sevmiyor. Ben ortadayım.
Genel karar: Mitolojiyi, kurguda yansıtılan tarihsel süreçleri, grafik savaş sahnelerini, mutsuz aşkları ve fırtınalı denizleri seviyorsanız, ayrıca güç ve meşruiyet için insan mücadelesinin bitmeyen hikayesini seviyorsanız, Aeneis şiddetle tavsiye edilir.
