ISPANAK DAMARLARI
Araştırmacılar ıspanağın yaprak
damarlarını kullanarak insan kalp
hücrelerini çalışır durumda tutmayı
başardı.
Amerika’daki Worchester Politeknik
Enstitüsü araştırmacıları, karmaşık
bir damar ağına sahip olan ıspanak
sayesinde bitki damarlı kalp yarattı. Önce ıspanağın yaprakları üzerindeki bitki hücrelerini temizleyip,
sonra bunun üzerine insan damar
hücreleri eklediler ve bu yapıya kalp
kök hücrelerini de eklediklerinde
bir kalbi çalışır durumda tutabilen
olağanüstü bir damar yapısı elde
edildi.
Araştırmacılar başka bitkilerin
damarlarını kullanarak çalışmaya
devam edip farklı yeni çözümler de
geliştirmeyi hedefliyor.
16
ET YERINE FASULYE YEMEK
GEZEGENI KURTARIR MI?
Bir araştırmaya göre et yerine
fasulye yemek sera gazı salınımını
büyük ölçüde azaltarak iklim
değişiminin etkilerini hafifletebilir.
Araştırmaya öncülük eden Helen
Harwatt, “Muhtemelen ilk defa
fasulyeler gaz azaltıcı olarak
tanımlanıyor” diyor.
Endüstriyel inek ve sığır çiftliklerinin çok güçlü bir sera gazı
olan metanı aşırı oranda ürettiği
bilinen bir gerçek. Baklagillerin
eşit miktarlardaki tüketimiyse
ettekinden fazla kalori ve proteini
çok daha küçük karbon ayak
iziyle elde etmemizi sağlıyor.
Araştırmacılar, etin fasulye ile yer
değiştirmesinin özgür bırakacağı
alanı hesaplamak adına önceden
yayınlanan çalışmaları da kullandı
ve bu değişimin şu anda işlenen
tarım arazilerinin yüzde 42’sini
serbest bırakacağı ortaya çıktı.
Harwatt, “Yemek sistemi küresel
sera gazlarının üretimine sebep
olan en önemli faktör ve sera gazı
salınımının azalmasını sağlayacak
verimli yöntemler var” diyor.
17
BEYNIN
UYKUSUZLUKLA
SINAVI
Yetersiz uyku, beynimizin önceden kurduğu bağlantıları temizlemesine, deyim yerindeyse beynin kendi kendini yemesine sebep oluyor. Üstelik telafi uykusu da bu süreci tersine çeviremiyor.
İtalya’daki Marche Politeknik Üniversitesi’nden Michele Bellesi önderliğinde
yürütülen çalışmada memeli beyninin
uykudan nasıl etkilendiği incelendi ve ilgi
çekici sonuçlar elde edildi.
Beynimiz aslında benzer bir temizliği
uyku esnasında, gliyal hücreleri kullanarak yapıyor. Ancak uykuda yapılan
temizlikte kullanılmayan ya da ihtiyaç
duyulmayan bağlantılar temizleniyor ki
yenileri daha güçlü olabilsin. Beyin uykusuz kaldığındaysa temizlik hücrelerinin
daha aktif olmaya başladıkları ve yanlış
ya da aşırı temizlik yapıp zarar vermeye
başladıkları görüldü.
17
PLASTIK
YIYEN TIRTIL
Plastik atıklarımızdan
kurtulmanın hiç beklenmedik bir çözümünü bulmuş olabiliriz. Balkelebeği tırtılının plastikle
beslendiği görüldü.
100 tane tırtılın 92 miligram plastiği
tamamen tüketmesi 12 saat sürüyor. Plastiği oluşturan polietileni
de tıpkı çok severek
tükettikleri balmumu
gibi sindirebilen tırtılın
bunun için özel bir enzim
kullandığı düşünülüyor.
Araştırmacılar şimdi bu
bulgudan yola çıkarak
tırtılın biyolojisini yakından inceleyip kullandığı
enzimi kopyalayıp plastik atıklar için çözüm
üretmeye çalışıyor.
18
Sigmund Freud, “Önemsiz bir konuda karar vermem
gerektiğinde konunun artı ve eksilerini etraflıca gözden
geçirmenin daha faydalı olduğunu gördüm. Ancak ya-
şamsal öneme sahip meselelerde karar bilinçaltından
gelmeli” demişti. Hem David Eagleman hem de Hollanda Radbound Üniversitesi’nden Ap Dijksterhuis’in
araştırmaları, önemli karar süreçlerinin bilinçaltında
kendiliğinden geliştiğini ve biz iyi bir seçim yapmak
amacıyla bilinçli düşünceyi bu sürece dâhil ettiğimizde
aslında geri planda harika bir şekilde işleyen bu sisteme
zarar verip sekteye uğrattığımızı gösterdi. Eagleman
bunun en iyi örneğinin sporcular olduğunu söylüyor.
Bir futbolcuyu düşünelim. Topa ne zaman, nasıl ya da
hangi açıyla vurması gerektiğini hiç düşünmeden, bunu
bir refleksmiş gibi kendiliğinden yaptığında düşünsel
sürecin devreye girmesine izin vermemiş oluyor. Bu
da sonuçta hız, çeviklik ve daha iyi odaklanma becerisi
sağlıyor.
68
Ap Dijksterhuis ise nerede yaşayacağımız, hangi evi seçeceğimiz, hangi işi yapacağımız gibi çok önemli
kararlar vermemiz gerektiğinde bunlar üzerinde detaylı
düşünmek yerine, kendimize biraz zaman tanıyıp işi bilinçaltına devretmemiz gerektiğini söylüyor. Yaptığı araştırmalar, böyle önemli kararlar vermesi gereken bireylerin,
konuyu bir kenara bırakıp sanki bir seçim yapmaları gerekmiyormuşçasına rahat olduklarında, kendileri için en
isabetli seçimi yaptıklarını gösterdi.
69
90’lı yıllarda Stanford Üniversitesi’nden Nalini Ambady ve
Robert Rosenthal tarafından yapılan deneyler, bilinçaltının
saniyeler içinde bir insanın karakterini çözümleyebildiğini ve
bu çözümlemenin şaşılacak denli isabetli bir karakter tespiti
olabildiğini göstermişti.
69
Bilim uğruna elimi
ineğin içine soktum
MATTHIAS HESS, D AV I S ’ T E K I C A L I F O R N I A
ÜNIVERSITESI’NDE YARDIMCI DOÇENT
İneklerin bağırsakları büyülüyor beni. İneklerin midesini oluşturan
dört bölümden en büyüğü olan işkembedeki mikroplar, bitkileri inanılmaz derecede iyi parçalıyor. Bu süreci incelemek daha iyi inek yemi
tasarlamamıza, bunun da büyükbaş hayvanların yol açtığı sera gazlarını en aza indirgememize yardımcı olabilir. Hatta belki kendi ba-
ğırsaklarımızı bile optimize edebiliriz.
Bu soruları laboratuvarda incelemek için yapay bir inek bağırsak
sistemi kurdum. Daha çok bira mayalama sistemini andırıyor. Ama
sistemin çalışması için canlı işkembe örneklerine ihtiyaç duyuyorum
ve bunun için de resmen ellerimi bir ineğin midesine sokmam gerekiyor. Bunu fistüle edilmiş yani karnına delik açılmış bir inekle yapmak
olanaklı. Bir veteriner hayvanın böğrüne bir delik açıyor, sonra işkembeyle deri arasına plastik bir contayla mühürlenebilen bir tüp yerleş-
tiriyor. Bu işlem ineği hiç rahatsız etmiyor. Çok şaşırtıcı. Bazen cerrahi operasyon sırasında hayvan yemek yemeyi sürdürüyor.
Delik açıldıktan sonra elinizi istediğinizde işkembeye sokabilir, istediğinizi çıkarabilirsiniz. Sıvıları almak en kolayı. Delikten içeri bir tüp
sokup içindekileri çekin. Katılarsa daha çok uğraş gerektiriyor. Baş-
langıç kısmı zor değil. Elinizi delikten içeri sonuna kadar sokuyorsunuz. Ama içerisi çok sıkış tıkış. Dahası, sindirim sistemi kasları sürekli hareket halinde. Kolunuz sıkışıp içeride kalabilir. Kulağa çok kötü
geliyor, biliyorum. Böyle bir durumda soğukkanlılığınızı korumanız,
adalelerin gevşemesini beklemeniz gerekiyor. Ya da siz de benim
yaptığımı yapabilir, pis işi öğrencilerinize yaptırıp kollarının sıkışmasını izleyebilirsiniz. Merak etmeyin, onlar da bunu çok komik buluyor.
İşte bu yüzden favorim, inek laboratuvarımdaki yapay inek. İstediğimde açıp kapatabiliyor, tüm değişkenleri kontrol edebiliyorum. O
yüzden tüm sonuçlar önceden kestirilebilir. Eliniz de bağırsağa falan
sıkışmıyor.
90
BEYAZ DELIKLER GERÇEKTEN VAR MI?
Formüller olması
gerektiğini söylüyor ama bir beyaz
delik bulma şansımız olmadığı için
bunu ispatlayamıyoruz
94
BITKILER DE
KÖK HÜCRELERE
SAHIP MI?
Kök hücreleri olmasa
yaşamaya devam edemezlerdi.
95
BIR NESNEYI GÖREBILMEK İÇIN
KAÇ TANE FOTONU
ALGILAMAMIZ GEREKIR?
9 foton yeterli
olabilir ama daha net bir görüntü
için daha fazlası lazım.
97
NANE NEDEN SERINLIK
HISSI VERIR
İçindeki mentol
sinir hücrelerini aldatıp ısı
değişimi algısı yaratır.
97