20. yüzyıl boyunca Luther’in isminin münevver zümresi arasında yenilikçi ulemaya yakıştırılan övücü bir lakab olarak kullanılması ve tıpkı bir mehdi gibi Müslümanların içerisinde de birgün bir Luther’in zuhur edeceğine inanılması kimseyi şaşırtmamalıdır, zira reform terimi sadece siyasi değişimler için değil, dini değişim alanında da kullanılmış, bu nedenle ilmiye sınıfından birçok kimse “İslam dünyasının Lutheri” olmakla nitelenmiştir. Nitekim çok erken dönemlerde, çeşitli modern fikirlerin yanı sıra, ibadetlerin Türkçe yapılmasını, namaz surelerinin Türkçe’ye çevrilmesini savunan Ali Suavi’nin (ö.1878) çevresinde Protestan Suavi olarak tanınması 19.yüzyılda ıslahat hareketlerinin menşeini göstermesi bakımından calib-i dikkattir. (H. Ziya Ülken)
Ali Şeriati kendini anlatıyor.
"İlerici ve modern olup Batı fezasından çağımıza egemen olan ekol ve nitelikleri soluyan aydınların, kendisinde henüz gericiliğin etkilerinin varolduğu istisnaî bireyler hakkında düşünceleri hiç de hoş değil. Bu tür aydınlardan biri Şirket-i Sehami-yi Ayendegân adlı gazetede beni,
"Alim olduğu halde, beyninde dinî tortular kalmış ve
Sayfa 26
“Eğer bütün Müslümanlar gittikleri camilerin tamamını bir sosyal hareket merkezi haline getirebilirlerse de Kur’an’ın iki ilkesini ve onun tarihini iyi kavrayabilirlerse, bu ana temel üzerine bina edecekleri sağlam bir eğitim sistemini oluşturabilirlerse, o zaman işte İslam düşüncesi anlamında, büyük bir değişim kıvılcımı çakmış olacaktır.”
Rönesans’tan beri değişim sürecinde olan Avrupa dünyagörüşü, Napoleon zamanında netleşti; bir Avrupalı kimlik ve buna bağlı misyon öngören dünyagörüşü. Birincisi, önceki telakkilere dayalı Avrupa-dışı dünyaya ilişkin bir Avrupa görüşü tahkim edilerek diğer dünyanın sınıflandırılmasına ve maddî istismarına zemin hazırlayan kökten farklı bir Avrupa medeniyeti kavramına dönüştürülmüştü. ikincisi, medeniyet ve ilerlemeyle özdeşleştirilen Avrupa’nın diğer dünyaya kılavuzluk misyonu anlayışı yerleşmişti
