Tanpınar kitabında belli bir dönem yaşadığı veya tarihsel süreç içinde önemli bir konumu olan beş şehri (Ankara, Erzurum, Konya, Bursa ve İstanbul) anlatmaktadır. Şehirlerin kültürel tarihini, mimari yapılarını, musikisini ve doğayla olan ilişkilerini kendine has üslubuyla anlatır.
Mimari eserlerin bulundukları konumla uyumuna ve her detayın kültürle yoğrularak yapıldığını anlatır. Musikiyi anlatırken bir yandan açıp dinlemek istersiniz aynı zamanda. Şehirlerin tarihini giriş paragraflarında okurken sahneler gözlerinizin önünden film şeridi gibi geçer. Her şehrin kendine has bir dokusunun olduğunu ve adı geçince çağrışımı olduğunu söyler.
Bir medeniyetin tamamen formunu değiştirmesi ve yeni bir yol tutması için beş yüz yıl geçmesi gerektiğini söyleyen Tanpınar'a göre yaşadığı zaman dilimibu sürenin dolduğu vakittir. Kitapta anlattığı şehirleri farklı zaman dilimlerinde görmüş olması sebebiyle kendisi de değişimin bizzat şahididir.
Şehirlerin tarihlerini anlatırken ağızlarda güzel bir tat bırakır edebi cümleleri. Bir özlem duygu gibi gelir insana ama o zaman diliminde yaşamak gibi bir gayesi de yoktur. Bütün bu tarihsel sürece şimdi burada olduğu ve üzerinden bu kadar zaman geçtiği icin anlam verebildiğini söyler. Bu anlam sayesinde maziye şuurlu bakıp yarının dünyasında, medeniyetinde "var olmak" gerektiğini söyler.
