Cezmi, bilinen ilk tarihi roman olarak edebiyatımızda yerini almıştır. ||. Selim döneminde Osmanlı-İran savaşını konu alıyor roman. Kırım Naibi Adil Giray, bu savaş sırasında İran'a esir düşmüştür.
Bu dönemde İran yönetimi Şah'tan çok Şah'ın eşi Şehriyar ve kardeşi Perihan'ın elindedir. Adil Giray esirliği boyunca Şehriyar tarafından kendi ülkesine darbe yapıp tahta geçmesi için ikna edilmeye uğraşılır.
Şehriyar, hırslı ve istediklerini ele geçirmek için hiçbir mani tanımayan bir kadındır ve Adil Giray'a aşıktır. Fakat Adil Giray esirliği boyunca Şehriyar'ın aşkını kullanarak esirlikten kurtulmayı ve amacına hizmet ettirmeyi amaçlar.
Adil Giray İran'da Şii bir devleti yıkıp, yeni ve Sunni bir saltanat kurmayı hedefler. Bunu da sevgilisi Perihan ile birlikte planlarlar. Cezmi'de bu yolda çeşitli kahramanlıklar sergiler.
Konusundan da anlaşılacağı gibi tarihi olaylardan çok bir aşk üçgeni var ortada. Kitabın ilk sayfalarında dönemin tarihi yapısı hakkında birkaç bilgi verilmiş onun dışında çoğunlukla Şehriyar ve Perihan'ın karşılıklı çatışmasını okudum.
Kitaba ismini veren Cezmi karekterine de yine çok az yer verilmiş.
Eski bir roman olmasına rağmen akıcı bir dile sahipti. Bazı beyitler eski türkçe ile yazılsa da çevirisi ile birlikte verildiği için beni yormadı.
