Cogito - Sayı 25 (Nietzsche: Kayıp Bir Kıta)

Dergi, Nietzsche meraklıları için çok iyi bir kaynak diyebilirim. Nietzsche'nin hayatının kronolojik bilgisinden sonra onun İkinci Dünya Savaşı öncesi ve sonrasında Avrupa düşünce dünyasındaki keşfinin nasıl olduğuyla ilgili bir bölüm var. Bu bölümde yakın zamanda kitaplarını okuduğum iki yazarın bulunması ekstra hoşuma gitti: Bunlardan ilki Andre Gide. Yerleşik ahlak düzeniyle arası limoni bir yazar olan Gide bile Nietzsche'ye başta temkinli yaklaşmış ama 'Ahlaksız' kitabında doğrudan Nietzsche'nin fikirlerinden etkilenmiş. İkinci isim, benim daha çok beğendiğim bir yazar, Thomas Mann'dır. Mann, Hitler hükümetinden soluğu ABD'de almış, döneminin en büyük yazarlarından birisi, okuduğum kitapları son derece başarılıydı. Ancak Nietzsche'nin fikirler ve kendisinden etkilenerek yazdığı asıl eseri olan Doktor Faustus'u henüz okumadım. Buna karşın, moderniteye eleştirileri, yerleşik ahlak sisteminin sınırlarını zorlayan tarzıyla Nietzsche'nin etkisi hissedilebiliyor Mann'da. İlki, yani moderniteye eleştiri bilhassa Büyülü Dağ romanında, ikincisi yani yerleşik ahlak sistemine eleştiri veya onun sınırlarını zorlama ise Venedik'te Ölüm romanında kendini gösteriyor.

Derginin bir sonraki bölümde Bataille'den Deleuze'ye, Deleuze'den Heidegger'e çok sayıda yabancı düşünürün Nietzsche'nin fikirlerini farklı açılardan ele aldığını görüyoruz. Ben bunlardan Heidegger'in en zor anlaşılan isim olmasını beklerken asıl Bataille'nin bu konuda daha önde geldiğini gördüm. Sonraki bölümde Horkmeier- Adorno- Gedemer'in ve Can Alkor- Enis Batur'un Nietzsche üzerine söyleşileri bulunuyor. Söyleşi formatı farklı bir tat katmış bölüme. Ara bölümde Nietzsche'nin not defterlerinden ilgi çekici ve üzerinde düşünmeye değer sözleri bulunuyor; sonraki bölümde ise Celal Şengör, Peyami Safa, Oruç Aruoba ve Ziya Ülken gibi yerli isimlerin Nietzsche üzerine yorumlarının olduğu bölümle dergi sonlanıyor.

Nietzsche'nin not defterlerinden birkaç sözü alintılamak istiyorum:

- Küçük kötü düşünceler, insanı büyük kötü eylemlerden uzak tutar.
- Tanrı çok aşırı bir varsayımdır.
- Teselli arayana en iyi gelen teselli, onun durumu için hiçbir teselli bulunmadığı savıdır.
- Suç işleyenler arasında aramamalı alcaklari, hiç suç işlemeyenler arasında aramalı.
- Her sözcük bir önyargıdır.

Dergiden birkaç kişinin ele aldığı hususlar üzerinde de birkaç söz edecek olursak:

Elif Daldeniz, Nietzsche'yi eski dönemlerden moderniteye kadar düşünselliğin insanları bedenden tiksinti duymaya yönlendirerek aşkınlığı aramayı insanın asıl hedefi olarak gösterdiğini söylemiş. Bu dünya yani görünür alem yanıltıcıdır, insanın buradan kurtulmasi gerekir; asıl yurt insana, öteki dünya, kalıcılığın merkezi idealardır. Bu anlayışı başka işleyen isimlerin de fikirleri genel manada, Platonculuk, ardından Platonculukla harmanlanan Hristiyanlığın buna neden olduğunu ve aslında insanı adım adım çöküşe veya nihilizme götürdüğünün altı çizilmiş. Daldeniz, farklı olarak günümüzde hakim olan sanal gerçekliğin, Platon'un idealar aleminin yeni bir şekli olabileceği üzerinde durarak, modernite sonrası insanın hala bedenden tiksinti duyma alışkanlığını aşamadığıni belirtmiş.

Oruç Aruoba ise felsefenin temelinin "Ben neyim?" sorusuna yanıt bulma uğraşı olduğunu belirtmiş ve Nietzsche'nin bu uğraşı 20. yy'a taşıyan önemli bir isim olduğunu vurgulamış. Ve şunu söylemiş: "Nietzsche'den ancak kendini anlamaya çalışanlar bir şeyler anlayabilirler, anladiklarinda da, Nietzsche'yi değil, kendilerini anladiklarini anlarlar…" Katılmamak elde değil.

Nietzsche'nin yine notlarindan onun dinden çıkış sürecini kısaca görüyoruz: ailesi son derece dindar ve Nietzsche de gençlik yıllarına denk Mesih'i sayan bir yapıda, ancak din ve Tanrıyı farklı açılardan arastirdiginda tüm yapının sağlam temellere dayanmadigini fark ediyor ve dinle bağını koparıyor. Notlarindan bunun bir yıkım olduğunu yerine yeni bir şeylerin insa edilmesi gerektiğini fark ediyor. Ama inşa etmek yikmaktan çok daha zordur, o da bunun farkındadir ve biraz da hayatı boyunca bu yönde çaba sarfetmis yorumu yapılabilir. Ayrıca din, insana küçüklüğünden itibaren aile, çevre ve egitimle öyle bir bağ kuruyor ki, insanın kişiliğinin vazgeçilmez bir öğesi olduğu hissi vererek insanın salt mantıksal gerekçelere dayanarak ondan kopmasi birçok defa mümkün olamiyor veya çok zor oluyor. Bunu Nietzsche'nin notlarinda okuyabiliyoruz.

Son olarak Nietzsche'nin devlet üzerine fikirlerinin ele alındığı bir bölümde, devlet üzerine dikkat edilesi yorumlar okuruz: devletin de din gibi gücün peşinde olan bir yapı olduğu, ahlak gibi onun da zehirli igneleriyle insanı uyuşturarak evcillestirdigini ve herkesi benzer kılarak egemenliğini kurduğunu görürüz. Modern devlet bu bölümde "cehennemi bir psikolojik makine" olarak tanımlanır. Haliyle tüm putlari kirmakla görevli olan Nietzsche'nin bir hedefi de modern devlettir. Bundandir ki Alman devletine belki de tek eleştiri yapan Alman'dir döneminde. Herkes devleti putlastiriyorken o, 1870'de Almanya'nın kazandığı büyük zaferle herkes sarhoşken o geleceğin yıkımıni haber verir kendisini anlamayan kulaklara. Bununla birlikte Nietzsche genel olarak eşitliğe karşıdır. Eşitlik, bir tuzaktır putlarin oluşumu için ve insanların onların önünde eğilerek biat etmesi için. Bundan dolayı Nietzsche, Hristiyanliga, Hristiyanlığın şekil değiştirmiş hali ve burjuva devletine tepki olarak doğan ve bu açıdan Yahudi dinine benzer dediği sosyalizme ve ayrıca feminizme de karşıdır.

Nietzsche, her insanın kendisine yarayacak fikirler bulacağı evrensel bir filozof olduğunu düşünüyorum en basit ifadeyle. Herkese bu dergiyi öneririm.

İyi okumalar.

Bazı insanlann ölümlerinden sonra doğduklarını söyleyen ve buna bizzat kanıt oluşturan Friedrich Nietzsche'yi çarpıcı şekilde anlatabilen ve yazarlarının algı açıklığını profesyonel bir duruşla yansıtan çok çok değerli bir eser. Okunmasını şiddetle tavsiye ederim.