Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı

Gardiyan - Vardiya

Nöbet sonuçta aynı nöbet. Ama Fransızca biçimi bizde modern hapishane terminolojisine, İtalyanca biçimi ise apayrı bir telaffuz ve imlayla gemici terminolojisine girmiş.

Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı Sevan Nişanyan

Kaim olmak deyimi bir başka şeyin veya kişinin “yerinde durmak” anlamında kullanılıyor. 1840’larda çıkarılan ilk Osmanlı kâğıt paralarına da bu yüzden “altın para yerine kaim olan belge” anlamında kaime adı verilmiş. Kaim-i makam ise esasında bir makamın asıl sahibi yokken onun “yerinde duran” vekili anlamına geliyor. Eskiden sadrazam sefere çıktığında yerine bir kaim-i makam tayin etmek usuldenmiş. Tanzimat döneminin idari reformlarıyla kazalara tayin edilen kaymakam lar da vilayet valisinin ilçedeki vekili olarak düşünülmüşler. Eskiden İsmet İnönü gibi devlet adamları kaymakam görünce ayağa kalkarmış. Şimdi artık kalkmıyorlar.

Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı Sevan Nişanyan

Reklam

palermo

Şampiyon

Roma ordularında paralı asker olarak yer alan eski Almanlar da kamp sözcüğünü benimsemişler. (Modern Almancada “savaş” anlamına gelen Kampf oradan.) Harpte teke tek vuruşma için ortaya çıkan cengâverin adı Germence *kampjon . Bu sözcüğün Fransızcası olağan k-ch dönüşümüyle champion halini almış. Herhangi bir dava uğruna ön safta çarpışan yiğit kimse şampiyon lakabına hak kazanıyor. Spor alanında bu terimin kullanımı nisbeten yeni.

Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı Sevan Nişanyan

palermo

İdeal şöminesi

Eski Roma’da üst düzey kamu görevlileri halk önüne çıktıklarında önlerinde makam ve rütbeleriyle orantılı sayıda güvenlik görevlisi ( lictor ) yürür, ellerinde gücün ve iktidarın simgesi olarak bir demet değneğe sarılı birer balta taşırlarmış. Fascis işte bu simgenin adı. 1919’da Benito Mussolini adlı şarlatan eski Roma’nın kudretini yeniden canlandırma davasına giriştiğinde fascis ’i partisinin amblemi olarak benimsemiş. Kara gömlekli militanlardan da Fascio Nazionale di Combattimento adlı örgütü kurmuş. Örgütün adını Türkçeye çevirmek zor: belki Ulusal Mücadele Baltalı Demeti diyebiliriz. (Saçma mı? Ülkü Ocaklarının adı da aslında düşünürseniz “İdeal Şöminesi” demek.)

Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı Sevan Nişanyan

palermo

Kazın Ayağı Öyle Değil

Konu, bir yargı cümlesi anlamına gelen qaḍiyya ( kaziye ) sözcüğü. Mantıkta bu sözcük “önerme” anlamında kullanılıyor. Bir akıl yürütmede, hepimizin bildiği gibi, varsayılan önermeler ve sonuç önermeleri olmak üzere iki çeşit önerme bulunuyor. Mesela ‘tüm eşekler ölümlüdür; Sokrates ölümlüdür; demek ki Sokrates eşektir’ akıl yürütmesinde ilk iki önerme varsayılan önermeler. Osmanlıcası kaziye-i minha, ya da -den önermesi. ‘Sokrates eşektir’ önermesi sonuç önermesi. Osmanlıcası kaziye-i anha, yani -e önermesi. Yukarıdaki akılyürütmeyi eğer beğenmediyseniz belki ‘dur bir dakika yahu, kaziye-i anha öyle değil’ demek ihtiyacını duyabilirsiniz. ‘ Kazın ayağı öyle değil’ deyimi işte buradan geliyormuş.