Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı
Sevan NişanyanSözler ve Alıntılar
Macera aslında bir sözcük değil, bir deyim. Mā carā “ne olup bitti” (ya da “ne ki cereyan etti”) demek. Arapçada bizdeki gibi özel bir anlamı yok
Böyle inanılmaz bir kültür sentezinin yeryüzünde başka örneği acaba var mıdır? Başka hangi dil ‘Çin Seddinden Atlantiğe kadar’ hemen her dilin izlerini taşır? Bir kavramın Fransızcasını, Yunancasını ve Arapçasını aynı rahatlıkla bir cümleye sığdırabilmek bir zenginlik değil midir?
Koloni - Köln - kolonya
Koloniler genellikle kurucu lejyonun ya da kumandanın adıyla anılmışlar. Mesela Ren nehri üzerindeki Colonia Claudia Agrippinensis böyle bir koloni. Bu yer sonradan önemli bir kent haline gelmiş. Adı Fransızca Cologne (‘kolony’), Almanca Köln olarak kalmış. 1710’lardan beri bu kentte imal edilen ünlü bir alkollü esans da Fransızca eau de Cologne , Almanca Kölnisch Wasser adıyla anılıyor. Türkçesi ‘kolonya suyu’ndan kısaltma kolonya . Ya da en son haliyle ‘kolan yağı’.
12. yüzyıldan 19. yüzyıl sonuna dek Türk dili Arapça ile büyük bir aşk yaşamış. Arapçadan Türkçe yazı diline onbini aşkın kelime aktarılmış. Bu kelimelerden yaklaşık üçbini halen Türkçede kullanılıyor.
Bu aşkın asıl nedeni muhakkak ki din. Ama ikinci bir nedeni de bence gözden kaçırmamak gerekiyor. Arapça, olağanüstü denecek ölçüde güzel bir dil. İnsan aklının başyapıtlarından biri sayılması gereken, adeta matematiksel bir yapısı ve muazzam bir şiirselliği var. Kelime hazinesi inanılmayacak ölçüde zengin. Özellikle soyut kavramları ve rafine nüansları ifade etmek konusunda son derece kıvrak. Felsefe ve hukuk alanlarında Almanca ve İngilizce gibi büyük kültür dilleriyle rahatlıkla boy ölçüşecek bir zenginlik, berraklık ve esnekliğe sahip. Bu nedenle Arapçanın Türkçe üzerindeki etkisinden şikayet edenleri ben pek fazla ciddiye alamıyorum. Ya Arapça bilmiyorlar, ya da milliyetçilik afyonunu biraz fazlaca yutmuşlar.
Patron İtalyanca büyütme eki -one ile yapılmış bir söz. Aslı padrone, padre’nin büyüğü: yani ağababa, koca baba, en baba. Eskiden patrona şeklinde bahriyede kullanılan bir tabirmiş.
Türkçede malihulya sözcüğü kulağa fazla tumturaklı geldiğinden olacak, kırpılıp hülya şekline sokulmuş. Bir kadın ismi olarak kullanılmaya başlaması yanılmıyorsam Cumhuriyet döneminin eseri. Acaba etimolojisi bilinse insanlar kızlarına “safralı” adını vermeye devam ederler mi? Pek sanmıyorum.
Papaz efendinin eşine Rumlar papádia adını veriyorlar. Bu sözcük hangi alakayla bizdeki papatya olmuş halâ çözebilmiş değilim.