Tarih- i Seyyah Evliya Efendi olarak da bilinen Seyahatnâme, gezi türünün atalarından biri.Kendisinden önce Tuhfetü'n Nüzzar fi Garaibi'l Emsal ve'l Acaibi’l – Estar ,Miratü'l Memalik,Acaikül Letâif vs gibi , Batıda Eski Yunan antik şehirlerini ,halklarını anlatan metinler gibi birçok seyahatnâme örneği vardır.Evliya Çelebi'nin yazdığı seyahatnâmeyi kendisinden önce yazılan seyahatnâmelerden ayıran özellik insanla ilgili birçok özelliği metne yansıtmasıdır.Bazen bunu diyalog olarak yapar.Divan edebiyatı geleneği dışına çıkarak günlük bir dille yazılmış olması da bir başka özelliğidir.
Evliya Çelebi 1635 yılında gezmeye başlar ve elli yıl kayıt tutarak gezer.Bu gezileri bazen tek başına bazen devlet yöneticileriyle yapar.
Gezdiği yerleri, Katip Çelebi’nin Cihannûma eserindeki gibi sadece coğrafi özellikleriyle anlatmaz.Sosyal yaşam,kültür,kültürel miras,yiyecek içecekler,insanlar ,gözlemlerini aktardığı alanlardır.Tarihi bilgiler verir.
Nasıl Gezgin Oldum bölümüyle açılış yapan seçki, zaman zaman mizahi bir dilin izlerini taşır.Toplamda 10 ciltlik olan seyahatnâmede ,Evliya Çelebi'nin gittiği yerlerin adıyla birlikte anılan, meşhur olmuş özellikler de aktarılır.
İstanbul ile ilgili bölümde fetih ve sonrası ile alakalı bilgiler bulunur.
Türk edebiyatında gezi türünün ilk örneği yukarıda adını belirttiğim Miratü'l Memalik’tir,Ali Reis yazmıştır.Batıda ise edebiyat çerçevesindeki ilk seyahatnâme , Marco Polo'nun yazmış olduğu,doğuya yaptığı geziyi anlatan eseridir.
Seçkide, Evliya Çelebi'yi en çok şaşırtan Viyana'da şahit olduğu beyin ameliyatıdır ve bunu çok güzel aktarır.
