Gazali'nin Filozofları Eleştirisinin Epistomolojik Değeri

Hasan Ayık
Gazali'ye göre hayal, aklî çıkarımlara karışarak eşyanın hakikatini tahrip etmektir.
Gazali, filozofların metafizikle ilgili düşüncelerinin yakini bilgiye dayanan kesin doğrular değil, hayal ve vehme dayanan tahmini fikirler olduğu düşüncesindedir.
Reklam
Anlam ortaya konulduktan sonra bu anlama etiket olacak lafzın önemi yoktur.
Gazali, aklın başlangıcı olmayan bir alemin varlığını ve alemin özgür bir irade tarafından yoktan var edildiğini kabul edebilmesini ancak vehmin mutlaklaştırdığı zaman ve mekan kalıplarından kurtulduğu zaman mümkün olduğunu söylemektedir.
Gazali'de bilginin kaynağı ne sadece akıl ne de sadece sezgidir. Bilgiye kaynak olmaları açısından deneyle akıl arasında bir tercih yapılacak olsa Gazali'de bilginin kaynağının öncelikle akıl olduğunu söylemek mümkündür.
Gazali'nin düşünce sistemi, mantık anlamında değil ama metafizik anlamında Farabi ve İbn-i Sina'dan ayrılmaktadır. Farabi ve İbn-i Sina varlığı vacip ve mümkün olarak ayırıp , mümkünü vacibe bağlamışlarken, Gazali mümkünü doğrudan düşünce sisteminin temeline koymuştur.
Reklam
Gazali'ye göre : Eşyanın dış dünyada, zihinde ve dilde olmak üzere üç tür varlığı vardır. Eşyanın dış dünyadaki varlığı asli( hakiki) varlık, zihindeki varlığı ilmi varlık, dildeki varlığı ise göstergesel varlıktır.
Gazali metafiziği, keskin zekalıların bile anlayamayacağı kadar karmaşık, kapalı ve içinden çıkılmaz bir ilim olduğunu söyleyerek bilimler sınıfına sokmamaktadır.
Gazali'nin evrenin yapısı ile ilgili olarak bir taraftan evrenin Allah tarafından en ince hesaplarla yaratıldığını söylemekte, diğer taraftan bu hesapları ortaya koyan ilkeleri yapısökümüne uğratmaktadır.
Reklam
İslam'ın cahil taraftarları, felsefenin kesin (akli) delillere dayanan ilimlerini inkar etmekle dinlerine hizmet ettiklerini zannederler. Halbuki bunların yaptıkları İslam dinine karşı kötülüktür. Felsefenin kesin (akli) delillere dayanan ilimleri hakkında din ne olumlu ne de olumsuz bir tutum sergilemiştir. Bu ilimlerde dine dokunacak bir durum yoktur.
Resim