Hocaefendi'nin SandukasıEmre Kongar

Emre Kongar macera romanı kılığına bürüyerek, okurlara tarih, siyaset, felsefe dersi vermiş aslında. Kitabın dikkat çekici bir ön sözü var. İlk başta şaşırarak okudum bende. Kitabı okudukça, özellikle Raşid adlı karakterin son sözlerini okudukça kitap mana kazandı. Tarihi felsefi siyasi gelişmeleri anlatmak için popüler türleri kullanan yazarlara da taşlama niteliğinde. Hepimiz Umberto Eco'nun "Ortaçağ Uzmanı" olduğunu biliyoruz değil mi? Fakat kendisinin Gülün adı adlı romanı, manastırda işlenen cinayetler örgüsüyle anlattığında; macera ve aksiyon anlatılmak istenenin önüne geçiyor. Hatta aranızda bu kitabın filmini izleyenler varsa, ne demek istediğimi anlayacaktır. Okumadım henüz ama aynı eleştiri sanırım Orhan Pamuk'un "Beyaz Kale" adlı romanı için de geçerli.

Peki Emre Kongar bunu nasıl yapmış kitabında? Sahafta bulduğu, köşeye atılmış Calevela adlı Fatih Sultan Mehmet döneminde yaşamış, zamanında Bizans'ı gözlemlemek için İngiltere tarafından İstanbul'a gönderilen, fetihten sonra bunu Osmanlı Devleti için sürdüren yazar/casus tarzı bir adam... Kongar, bu enteresan kişinin el yazmalarından yola çıkarak Fatih Dönemine ait bir gizeme ışık tutuyor. Katolikler tarafından casusluk faaliyetleri için İstanbul'a gönderilen "Hocaefendi" lakaplı Giftos Karpantiye'nin görevlerinden biri de, medrese eğitim sistemini bozmaktır. Bunu farkeden bir kaç arkadaş, Hocaefendi'nin yanından hiç ayırmadığı sandukasının içinde ne olduğunu dehşetle merak eder ve bu işin peşine düşer. Bu arkadaşların amacı Osmanlı Devleti'ni daha da yüceltmektir. İkiciler Örgütü'nü kurarlar ve Keykavus'un yazdığı "Nasihatname"yi yani Kavusname'yi kitapları olarak seçerler. Kitaba kendileri Kabusname adlarını verirler. Çünkü bu örgütün iddiası, Osmanlı düşmanlarına kabus olmaktır... Elbette ihanetler, çözülmeler, iki tarafa da çalışma gibi işler başlarına gelir. Hocaefendi'nin sandukası esrarını sonuna dek korur. Zaten Kongar'ın eleştirdiği nokta; iyi amaçlarla bir araya gelmiş bu gençlerin esrara, gizeme teslim olmalarıdır. Çürümüşlüğün sebebini tam olarak göremezken, maceraperest bir şekilde sadece sandukaya odaklanırlar.

Ayrıca el yazmalarında yer yer Katolik Dünyasına ait çözümlemeler, yer yer Osmanlı'ya ait yayılma planları, yer yer Raşid'in özel hayatı anlatılır. İstanbul fethedildiğinde söylenen o meşhur sözü bilirsiniz. Ortodoks Bizans, "Katolik Külahı görmektense, Osmanlı sarığı görmeyi tercih eder." Bunun çok net ayrımında olan Fatih Sultan Mehmet, İslam'ın onlardan çok daha fazla hoşgörülü ve medeni olduğunu, bilimle felsefeyle çatışmadığını göstermek için önce İstanbul Ortodokslarını koruma altına alır, ki bu Katolik Avrupa'ya verilen çok önemli bir mesajdır. İkicisi birbirinden çok farklı görüşleri toplantılarda bir araya getirir ki, bunda amaç hoşgörünün uygulamalı gösterilmesidir. İbn-i Arabi ile Gazali fikirleri arasında bir uzlaşma ister bir nevi. Fakat sonra devlete sızan Karpantiye, mezhep kavgalarını körükler, Hurufileri sapkın olarak gösterir ve Osmanlı zamanında gerçekten de pek çok hurufi yakılır. Hurufi tanımı çok kısa şekilde aşağıdaki gibi:
(Hurûfilik ya da Hurûf’îyye (Arapça: حُرُوفِيَّة), adını Arapça: حُرُوفْ, Türkçe:“harfler” kelimesinden alan, kutsal metinlerde harf ve kelimelerin sayısı, sırası ve diziliminin belirli şifreler barındırdığı iddiasıyla bunlardan ve kelime, cümle veya cümlecikleri oluşturan harflerin ebced değerlerinden metnin düz anlamı ile ilgili olmayan, telmih, ima, işaret gibi ikincil anlamlar çıkartan ve bu anlamlar üzerinden yeni anlayış ve kavrayışlara yol açan yaklaşımlara verilen addır.)
İslam öncesi tarihte Yahudi kabbalizmi bu yöntemi kullanmıştır. İslam tarihinde hurufilik mezhep olarak İran, Azerbaycan ve Türkiye'de 14. ve 15. yüzyıllarda etkin olan bir inanç akımı ve tarikattır.

Böylece Karpantiye, İmaj bozarak amacına bir nevi ulaşır ve Avrupa'nın kendi içindeki savaşlar yerine, Osmanlı karşısında tek vücut olmayı önerir. Ne kadar çok bölünme, kargaşa, mezhep ve etnik ayrım yayılırsa, ne kadar çok devşirme siyasetçi kendi tarafına çekilebilirse Avrupa için önemli bir kazanımdır bu. Kendi iç sorunlarıyla uğraşan bir devlet, dışarıda etkin olamaz değil mi?

Kısacası siyaset her devirde aynı: Böl, parçala ve yönet... İster din, ister mezhep, ister ideoloji... Emre Kongar'ın bu kitabını tavsiye ederim. Tarih öğretmeni olsam, öğrencilere de okutmak isterdim bu kitabı. Kitabın arka kapağında yazan yazı popülizmi yine kendisiyle eleştirmiş:

"Cinayet, aşk, serüven, esrar.
İslam, Egzistansiyalizm(Varoluşçuluk), Diyalektik.
Medrese öğrencilerinin kurduğu gizli örgüt.
İşkence ve entrika. Rakamların sırrı."

Okul yıllarımda en sevmediğim dersti tarih... Ne kadar önemli olduğunu anlamak ve okumaya başlamak için 30'lu yaşları beklemem gerekiyormuş ama. Tarih okumaya başladığımda daha da eskilere Homeros'a kadar gitmem gerektiğini gördüm. Oradan felsefeye, oradan mitolojiye derken iş sarpa sardı. O kadar çok şey vardı ki okunacak sıraya sokmak bile aylar sürebilirdi. Biraz oradan biraz buradan derken ilerleme başladı. Başladı ama dünya tarihinde değişen bir şey olmadığını görmek çok ilginçti. Hep derler tarih tekerrür eder diye de okuyunca anlıyor insan, bu derece mi ders çıkartmaz insanoğlu diye. Çıkarmıyor işte.
Ne alakası var derseniz, hep entrika, hep cinayet, hep hırs, kıyıda köşede aşk, kullanılan ve atılan insanlar, herkesten saklanan gerçekler, göz boyamalar.
Emre Kongar, bir sosyolog olarak bu konuyu güzelce deşmiş. Sultan Mehmet zamanındaki bir gizli oluşumun peşine düştüğü sandukanın macerası bu roman. Sandukayı ele geçirmeye çalışırken kaçırılan gerçeklerin kitabı. Kuvvetli bir metafor sanduka. Bir bilinmez, içinde ne var, belge, zehir, vs derken kopup giden gerçekler olduğunu görmek ironik.
Kanımca tek sıkıntısı var kitabın o da dil. Her ne kadar Türkçe yazılmaya çalışılmış ise de eski Türkçe kelimeler hayli fazla kitapta. Molla Hayrettin ile Ebu Cafer'in Gazali özelinde materyalizm tartışması bu sebeple zor anlaşılır ama kısacık bir bölüm.
Beklenmeyen ve keyifli bir Emre Kongar romanı diyebilirim rahatlıkla. Sn. Kongar'ın giriş kısmındaki açıklamalarından sonra "Beyaz Kale"yi aldım (kısa ama Orhan Pamuk diyeyim). Sonraki adım ise "Gülün Adı".
İyi okumalar.

Kitabın sonundaki tepkileri okuduğumda bu kitabı çok boş okuduğumu farkettim mesela kitaptaki hicivleri anlayamamışım... Ama çok ilginç bilgiler var içinde okunulmalı ama tarihle ilgili belirli bir doygunluğa ulaşan kişiler okumalı bence onların daha farklı bir tat alacağını düşünüyorum. İyi okumalar

Günümüz gerçeklerine tarihten bir dönemin anlatımıyla ışık tutan bir roman Hocaefendi'nin Sandukası. Kitabın yazılış hikayesi etkileyici. Farklı bir üslup, farklı bir konu... Tarih eski gibi gözüküyor ama bugünü de çok güzel anlatıyor. En güzel yanı ise Osmanlı'nın bir bölümüne ışık tutması. Kitabın başında Kongar'ın da dediği gibi bölüm sıralamanızı değiştirip kendinize göre bir tane daha macera oluşturabiliyorsunuz. Kitabın içinde kendi kendiyle çelişen yerleri de var. Bittiğinde sizin de aklınızda "Bunlar hayal ürünü mü yoksa gerçek miydi?" diye bir düşünce oluşursa eğer ilk sayfasını tekrar okuyun. :) Keyifli okumalar :)

Güzel bir kurgu eser. Bu aralar okuduğum diğer bir kitap olan Graham E. Fuller'ın Siyasal İslam'ın Geleceği adlı kitabında yer verdiği, sonradan yazdığı İslamsız Dünya kitabının da temel argümanı olan İslam olmasa idi de Ortadoğu bugün benzer bir durumda olurdu görüşünü Kongar da aşağı yukarı kitabın başlangıç kısımlarında yazıyor. Kongar doğu ve batı hristiyanlığı arasındaki amansız çatışmanın doğu islama teslim olmasa idi bugünün temel çatışması olarak devam edeceğini söylüyor. Politik, sosyolojik göndermeler de oldukça başarılı.

Oldukça ilginç bir önsöz ile başlayan kitap akla Orhan Pamuk'un Beyaz Kale ile Umberto Eco'nun Gülün Adı'nı düşürür. Kongar'ın bu kitaplara önem verdiği aşikar.

Sultan Mehmet döneminden bir kesit sunan roman medrese içi öğrenci oluşumlarından, ırklar arası casusluğa, saray içi entrikalardan, müderrisler arası felsefi tartışmalara, dinler arası hakimiyet mücadelesinden gizemli şifrelerin esrarına uzanan; geniş yelpazede seyreden hem sürükleyici hem de konu başlıkları itibariyle insanı araştırmaya sevkeden ve işlediği siyasi- felsefi alt yapısıyla sadece geçmişe değil tüm zamanlara hitap eden bir roman. Tabi sondaki yorumlar kısmını okuduğumda ben de yüzeysel geçtiğimi anladım, yaptığı atıfları algılayabilmek için bazı kavramlara (Varoluşçuluk, Marksizim,Diyalektik vs.)hakim olmak gerekiyor. Araştırmaya yönelttiği,kafaları karıştırdığı ve soru işaretleri bıraktığı için bu bölüm çok yerinde olmuş.
Gerek giriş gerek mektuplar bölümü nedeniyle insanda ciddi bir gerçeklik duygusu uyandırıyor, fakat hepsinin uydurmaca olduğunu girişte belirtmiştir, sondaki mektuplar dahil! Kendisi internet sitesinde kitapla ilgili önemli detayları açıklığa kavuşturmakta, okuduktan sonra göz atmanızı şiddetle tavsiye ederim.(http://www.kongar.org/..._ve_Haldun_Taner.php)

Postmodernist bir roman olan Hocaefendi'nin Sandukası çerçeve hikaye ve ana hikayeden oluşur. Çerçeve hikayeyi 'Romanın Öyküsü' bölümü ile sonunda yer alan 'Eleştiriler' bölümü oluşturur. Çerçeve hikayede yer alan bazı bölümler kurgu, bazı bölümler ise gerçektir. Ana hikayede yer alan bölümler de aynı şekildedir. Eserde Raşid ve arkadaşlarının hiç yaşlanmaması postmodernizmin zaman olgusunu arka plana itip, fazla önemsememesiyle ilgilidir. Aynı şekilde yazarın raporlarda bir sıra gözetilmemesi gerektiğini belirtmesi de postmodernizmin olaylarda kronolojik sırayı önemsememesiyle ilgilidir. Roman hakkında birçok tevatür vardır. Yazar Emre Kongar, yaptığı açıklama ve röportajlarla bu konulara mümkün derecede açıklık getirmiştir. Okuduktan sonra araştırmanız romanı anlamanız açısından yarar sağlayacaktır. Postmodernizmle yazılmış eserleri okumaya başlamak için iyi bir romandır.