“Beni kolumdan tut, köyümden dışarı at, malımı mülkümü de sonra sat, bu hiçbir vakitte caiz değildir. Bunu ne Osmanlı vicdanı kabul eder ne de kanun.”
Ahmet Rıza
Osmanlı Ermenilerinin 1915’te yaşadıkları büyük felaket sadece insanların hayatlarına mal olmadı. Geride onların Anadolu’daki varlıklarının simgesi, kültürlerinin izi olan pek çok emlakın da kalmasına sebep oldu. Ermeni mallarının ne olacağı, “tehcir”e tâbi tutulan Osmanlı vatandaşlarının dönüp mallarını alıp alamayacakları tartışması uzun yıllar devam etti. Osmanlı İmparatorluğu dağılıp Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda da “sorun” yakıcılığını koruyordu. Kanunların Ruhu, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e aktarılan emval-i metruke tartışmasını bu konuda çıkarılan kanunlar ışığında ele alıyor. Emval-i metrukelerin geri verilmemesi konusunda Osmanlı’dan Cumhuriyet’e devredilen “dirayet”in izini sürüyor.
“...‘Ermenilerden kalan mallar kimlere paylaştırıldı, ‘neler, kimler ne oldu’ diye sorulsa, bu çok büyük sarsıntı yaratır. Çünkü ülkeye belletilmiş bir tarih çökecektir. Eğer bu tarih yanlış anlatıldıysa, o zaman başka şeyler de yanlış anlatılmıştır düşüncesi topluma yayılacaktır. Türkiye’de önemli bir dönüşüm olacak.”
Hrant Dink
