Kuzey ve Güney Azerbaycan Türkleri Tarihi
Mehmet Saray
Şah İsmail, bu ikazlara aldırış etmediği gibi Şeybani Han'ın Kazaklarla mücadele etmesinden istifade ile Horasan'a yürümüş ve burayı işgal etmekle kalmamış, Sünnî Müslümanlara da çok kötü davranmıştır. Bunu haber alan Şeybâni Han, bir kısım kuvvetlerini kuzeyde bırakarak hızla Horasan'a dönmüştür. Şeybâni Han'ın eksik ve yorgun bir ordunun başında olduğunu gören Şah İsmail, rakibinin toparlanmasına fırsat vermeden üstüne yürümüş ve 1510'da yapılan çetin muharebeyi kazanmıştır. Muharebe esnasında ölen Muhammed Şeybâni Han'ın başını gövdesinden ayıran ve derisini yüzdürüp, ot dolduracak kadar kin ve nefretle hareket eden Şah İsmail, bu yaptıklarını bir mektupla Osmanlı Padişahına bildirmekten çekinmemiştir. Bununla da yetinmeyen İsmail, harp sonunda on binden fazla Sünnî Müslümanı öldürerek başlarından piramit yaptırmıştır.
Türk devlet adamı, Törenin prensiplerine uyarak, halkının karnını doyurmak ve emniyetini sağlamak vazifesiyle yükümlüdür. Hun Türklerinin oluşturduğu bu devlet geleneği, sonraki Türk devletlerinin de temelini oluşturmuştur.
İslâm dünyasının lideri konumuna gelen Osmanlı devletinden çekinmeye başlayan bu devletlerin hükümdarları birbirleri ile temasa geçerek Osmanlıya karşı birlikte hareket etmeye karar verdiler. Macaristan ve İsviçre kralları birer elçi göndererek Şah İsmail ile ittifak imzalayıp Osmanlılara karşı mücadele etmeye hazır olduklarına bildirdiler. Fakat, bu iki kralın müttefikliğini kâfi görmeyen Şah İsmail, Alman imparatoru V. Karl'a 1518 Ekimi'nde bir mektup yazarak "Müşterek düşmanımız olan Osmanlı Türklerine karşı siz batıdan, ben de doğudan hücuma geçerek onları yenebiliriz. Bunun için de en müsait zaman önümüzdeki 1519 yılının Nisan ayıdır. Tanrının yardımı ile bu seferi başarı ile tamamlayacağız." demiştir.
Eski Türk anayurdunun Batı kısmını oluşturan bugünkü Kazakistan bölgesinde yaşayan İskitlerin, şu ana kadar yapılan araştırmalar ve kazılar sonunda Türk kültürüne mensup bir topluluk olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca İranlı yazar Firdevsi'nin "Şehname"sinde anlattığı İran-Turan harplerinin Turan cephesini İskitlerin oluşturduğu, Alp Er Tunga komutasında büyük zaferler kazandığı kaydedilmiştir. Buna ilaveten, eski Yunan tarihçisi Herodotos'un tarihinde belirttiği gibi, İskitler Türk kültür bölgesinde yaşamış Turani bir kavim idi. Nitekim, İskit mezarlarında bulunan sanat eserleri ve diğer eşyalar tamamen Hunların ve Göktürklerin sanat eserlerine ve eşyalarına benzemektedir. İskitlerle ilgili sanat eserlerinin büyük kısmı bugün Kazakistan Cumhuriyeti'nin müzelerinde bulunmaktadır. M.Ö. 7. yüzyıl ile M.S. 2. yüzyıl arasında yaşayan İskitler, Azerbaycan'a, Anadolu'ya ve Afganistan'a ilk giden Türk kavmi olarak da bilinmektedir.
Safevi hanedanını kuran Şah İsmail bütün saltanatı boyunca Türk kültüründen ayrılmamaya bilhassa özen göstermiştir. Ne var ki, Şah İsmail'in ölümünden sonra Safevi Devleti'nin Türk veya Türkmen karakterini oğlu Şah Tahmasb devam ettirmiş ise de, onun ölümünden sonra Safevi Devleti Fars kökenli Şiî ulemanın ve yöneticilerin tesiri ile yavaş yavaş İran dilini kullanmaya ve kültürünü benimsemeye başlamıştır.
Azerbaycan'ın istiklalini kazandığı günlerde Bolşevik lideri Lenin, ihtilalle ilgili neşrettiği bütün beyannameleri unutarak, Bakü'ye sahip olmasını istediği o günlerin azılı komünisti Şaumyan'a gönderdiği derektifte "Bakü'nun Rusya'dan ayrılmaz bir parça teşkil ettiğini ve buranın her ne pahasına olursa olsun Rusya'nın elinde ve kontrolünde muhafaza edilmesi gerektiğini söylüyordu. Bu derektifi veren aynı Lenin, Brest - Litovsk Andlaşmasına ve 3 Aralık 1917'de Bolşevik Beyannamesine "Her milletin kendi kaderini ve idaresini tâyin etme hakkıdır" düsturunu rahatça yazdırabilmişti. Bu da göstermektedir ki, Bolşevik liderleri daha işin başından beri komünist eşitliği hakkında doğruyu söylemiyorlardı. Sovyet sistemi, Rus sömürüsünün örtüldüğü yeni bir yaşam tarzı olarak Rus olmayan milletlere sunuluyordu.