Niyazi Berkes - Cemil Meriç Türkiye’nin Batılılaşma Tarihine İki Farklı Bakış
Elif TürkislamoğluBy Number of Pages Niyazi Berkes - Cemil Meriç Türkiye’nin Batılılaşma Tarihine İki Farklı Bakış Quotes
You can find By Number Of Pages Niyazi Berkes - Cemil Meriç Türkiye’nin Batılılaşma Tarihine İki Farklı Bakış quotes, by number of pages Niyazi Berkes - Cemil Meriç Türkiye’nin Batılılaşma Tarihine İki Farklı Bakış book quotes, the most impressive sentences and paragraphs on 1000Kitap.
Özellikle 1912 yılına kadar, siyasi partilerin, iktidar-muhalefet olarak, bütün eksikliklerine rağmen, çok partili siyasi hayatın ortaya çıkması bu devrede görülmüştür. Bu bakımdan İkinci Meşrutiyet, bütün yönleriyle Batı düşünce ve kurumlarına “ardına kadar açık bir kapı” olmuştur.
Sayfa 7 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
berkes özet
Niyazi Berkes, Türkiye’nin Batılılaşma sürecini bir laikleşme süreci olarak değerlendirir. Türk toplumunun başka toplumlardan farklı, kendine özgü yanları olduğunu düşünür. 1940’lı yıllardan beri eserler veren Berkes’in Batılılaşma meselesine yoğunlaşması esas itibarıyla 1960’lardan sonradır. Bu tarihlerde Kemalist çizgideki Yön dergisinde yazıları yayımlanan Berkes’in Batılılaşma meselesine eğilmesinde 27 Mayıs 1960 sonrasında Kemalist devrimin yaşadığı krizin nedenleri üzerine düşünmesi etkili olmuştur. Atatürk’ün önderliğindeki Türk devriminin ne kadar yol alabildiği, tek parti yönetimin etkisi ve nerelerde başarısız olduğu soruları Berkes’i Türkiye’nin laikleşme ve dolayısıyla Batılılaşma sürecini irdelemeye yöneltmiştir. 1960 sonrası Berkes’in neredeyse bütün çalışmaları Batılılaşma, laiklik, Atatürk devrimleri ve Osmanlı İmparatorluğu’nun toplumsal, ekonomik, kültürel yapısı gibi konular üzerinedir. Dolayısıyla Niyazi Berkes, Cumhuriyet döneminin önde gelen düşünürlerinden biri olarak Türkiye’nin Batılılaşma sürecine ilişkin çalışmalarda ilk başvurulacak isimlerden biridir.
Sayfa 11 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
sekülerlik/çağdaşlık
1964’te yayımladığı The Development of Secularism in Turkey çalışmasının başlığından da anlaşılacağı üzere meseleyi bir sekürleşme süreci olarak görür. “Seküler” sözcüğünün Latince “çağ” anlamına gelen “saeculum” sözcüğünden geldiğine vurgu yaparak “çağdaşlaşma”nın Türkiye’de daha çok kullanılan “laikleşme” sözcüğünün söylemek istediği gibi toplumu dinselleşmeden kurtarma anlamıyla sekülerleşme kavramını da karşıladığını dile getirir.
Sayfa 26 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
laikliğin çarpık yansıması
Berkes, Fransızca “laicisme” olarak yazılan laiklik sözcüğünün İslam, Osmanlı, Türk dini ve siyasa geleneğine yabancı olduğunu ileri sürer. Zira bu gelenekte din-devlet ikiliği söz konusu değildir. Çünkü söz konusu iki kurum, Batı’da olduğu gibi birbirinden ayrı otoriteler değildir. Dolayısıyla “laicisme” sözcüğünün kökeninde yer alan “halksallaştırma” Hıristiyanlıkta din adamları dışındaki kişilere, kurullara, yetkililere “dünya işlerinde hatta din işlerinde üstün bir yetke verme” anlamına karşılık gelmektedir. Oysaki Osmanlı-Türk toplum yapısı açısından böyle bir “halksallaştırma”nın söz konusu olmadığı; bu sebeple “laicisme” sözcüğü Türkiye’deki “din-devlet ayrışması” sürecini karşılamadığı inancındadır.
Sayfa 26 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
batılılaşma/ benzer işler-yorumlar
Berkes’in, Batılılaşmayı geleneksellikten kurtulma şeklindeki yaklaşımını bir biçimde Şerif Mardin de paylaşır. 1960 sonrasında Berkes gibi Batılılaşma konusuna yönelmiş Mardin, modern Türkiye tarihinin ne Cumhuriyetçilik ve saltanat, ne de İslam ve sekülarizm arasında bir çatışmanın tarihi olduğunu dile getirir: “Modern Türkiye’nin tarihi ‘geleneksel’ güçler ve modernlik arasında, karmaşık, çok katmanlı bir karşılaşmadır. Modern Türkiye’nin tarihi aynı zamanda, bu güçlerin buluştuğu ve değiştiği yeni alanların yaratılışının öyküsü”dür. Mardin de Berkes gibi, Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan Batılılaşma sürecini siyasi güçler yahut dini kurumuyla ilgili bir değişimin dışında, onu aşan, daha geniş çaplı bir sosyo-kültürel değişim olarak değerlendirmektedir.
Sayfa 27
ancak zihni bağımsızlık konu edilmemiştir
Ancak Berkes, Osmanlı ve Cumhuriyet devri Batılılaşma çabaları arasında bir ayrım yapar. Zira Osmanlı döneminde Batılılaşmanın nihayetinde bir yarı sömürge düzeni getirdiği kanaatindedir. Meselenin bu yönü Berkes için önemlidir. Çünkü onun savunduğu ulusal, siyasi ve ekonomik zincirlerinden kurtulmuş bağımsız bir Türkiye’dir. Bunu da sağlayan Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet sonrası devrimlerdir.
Sayfa 28 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
kendilik bilinci?
Osmanlı’nın bu devlet yapısını Küçükömer “Asyatik despotluk” olarak tanımlarken, Berkes “Doğu despotizmi” şeklinde adlandırır. Bu sistemde padişah, bütün “kulların ağası”dır. “Despotluk sistemi kulluk kuralına dayanan sistemdir; köle ya da serf sahipliğine dayanan sistem değildir.” Kullardan kasıt ise “padişahın ve devletin toplum üzerine kapanmasını sağlayan, devletin ayrı işlerini gören hizmetçilerdir. Bütün Asya ve İslam despotik devletlerinde bunlar var. Yalnız Osmanlılar bunları devşirme, yetiştirme, örgütleme ve kullanma yöntemlerinde önemli yenilik ve ustalık gösterdiler.” Berkes, Osmanlıların hükümdarlıklarının uzun sürmesinde bunun rolü olabileceğini söyler. Kullar dışındaki geniş halk kitlesi “reaya”dır. Köylüler, esnaf ve zanaatkârlar, tüccarlar “reaya” kitlesini oluşturmaktaydı. Reaya kitlesi kendi içinde ayrıca Müslümanlar ve gayrimüslimler şekline ayrılmaktaydı. Bu ayrım, Osmanlı’daki “millet” sisteminin dayanağıdır.
Sayfa 36 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
Din ve siyaset
Berkes, bir din devleti olarak İslam devleti ideolojisini yürütmenin Osmanlı tarihinde hiç görülmediğini, ulemanın herhangi bir siyasal meseleyi ilahi ve dinsel bir konu olarak göstermeye çalıştığı durumlarda, devlet adamlarının ulemayı dinlemediklerini vurgular. Bu bakımdan Osmanlı geleneksel düzeninde siyasi konulara bakışta dini bir yaklaşım söz konusu olmamıştır.
Sayfa 37 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
kitlesel hareketlerin izdüşümsel panoramasına merkantalist pohpohlamalar
Kişinin maddi dünyaya bağlanmasını engellemek, kazanca yönelik hırslarına ket vurmak tasavvufi ahlâk anlayışının yansımalarıdır. Tarikatlara karşı dağılma devrine kadar mesafeli olan Osmanlı İmparatorluğu ise, ekonomik alanda lonca-tarikat ilişkisinin toplumun zihniyetini bu şekilde belirlemesinden yana olumlu bir tavır sergilemiştir. Devlet ve tarikat arasındaki bu denge ilişkisi arasında ise “birey” olgusunun gelişimi mümkün olmamıştır.
Sayfa 47 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşmasına dair 18. yüzyılda önemli iki gelişme Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin Paris’e elçi olarak tayin edilmesi ve yazdığı sefaretname ile İbrahim Müteferrika’nın matbaayı kurmasıdır. İbrahim Müteferrika’nın Usulü’l-Hikem Fi Nizami’i-Ümmem kitabı Tanpınar tarafından Osmanlı’daki Avrupalılaşma hareketinin beyannamesi olarak gösterilir.
Sayfa 59 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019