Şiirler - Annabel Lee

Hem okuyucular hem şairler hem de çevirenler için çok büyük tartışma konusu olan, münazaralara yakışır konulardan biri!

ŞİİR ÇEVİRİLMELİ Mİ? ÇEVİRİLEBİLİR Mİ? ÇEVRİLİRSE NASIL ÇEVRİLMELİ?

Kitaptan, Edgar Allan Poe'nun en bilindik, en güzel şiirlerinden biri olan Annabel Lee'den örnek vereyim;
Şiirin şah dizesi:

"We loved with a love that was more than love."

Elimizdeki Erdoğan Alkan çevirisi olan kitaptaki Türkçesine bir bakalım:

"Sevdik birbirimizi
Aşktan büyük daha özge bir aşkla"

En çok tutulan Melih Cevdet Anday çevirisi:

"Sevdalı değil karasevdalıydık"

Erdoğan Alkan çevirisinde İngilizce aslına sadık kalındı ve Türkçede şiirsellikten uzaklaştı. M. Cevdet Anday çevirisinde İngilizcedeki anlam derinliğinden uzaklaştı, Türkçede İngilizce aslında var olan ahenk sürdürülmeye çalışıldı.

Ya da Kuzgun şiirinde sıkça tekrarlanan "Quoth the raven: Nevermore." dizesi:
"Dedi Kuzgun: Bir daha asla." diye çevirmek doğru olsa da Ülkü Tamer kafiyeyi sağlamak adına Nevermore kelimesini "hiçbir zaman" diye çevirir.


Düz yazılarda bile yayınevi,çevirmen farkını böylesine gözetirken şiir çevirilerini nasıl okuyacağız?
Şiir çevirilerinde çevirmenler de okuyucular da aslına sadık kalmak ya da çevirilen dilde yeniden anlamlandırmak konusunda bir ayrıma düşüyorlar.
Peki tekrar:
ŞİİR ÇEVİRİLMELİ Mİ? ÇEVİRİLEBİLİR Mİ? ÇEVRİLİRSE NASIL ÇEVRİLMELİ? bu soruya bilinen ilk kadın şair Sappho'nun Şiirlerinin çevirisinde Azra Erhat ve Cengiz Bektaş'ın konuşmalarında Sabahattin Eyuboğlu'nun bir yazısından yaptığı alıntı ile bir yorum getirelim:

"Paul Valéry, şiir bir dilden başka bir dile çevrilmeyen şeydir, der; ama kendisi Vergilius'u Fransızca'ya çevirmiş. Bizim Cahit Sıtkı, bir şiiri kepaze etmek istiyor musun? Bir başka dile çevir, derdi; ama kendisi Baudelaire'in, Verlaine'in en sevdiği şiirlerini bal gibi çevirdi Türkçe'ye. Baudelaire kendi şiirlerini İngilizce'ye çeviren bir delikanlıya kızmış, ama kendisi Edgar Allan Poe'nun şiir saydığı öykülerini çevirmek için akla karayı seçmiş; üstelik onunkilere benzer öyküler yazıp şiir diye yayınlamış.

Şairlerin bu söz ve iş tutmazlığını hoş görelim: şiir çevrilmez, derken de haklı, şiir çevirirken de haklıdırlar."

Bu söz de usta çevirmenin kaleminden bu konuya konulabilecek en güzel noktalardan biri olabilir :)

Çevirisi yapılabilecek en zor edebi tür şiirdir şüphesiz. Peki aslını dümdüz çevirsin mi yoksa şiir şiirselliğini kaybetmesin mi? Bu kitap için konuşursak Erdoğan Alkan aslını direkt çevirenlerden. Eğer arzunuz buysa bu kitabı okuyabilirsiniz. Kendi adıma okurken sıkıldığımı inkar edemeyeceğim.
Şiirleri çevirisi ne kalitede olursa olsun mümkün mertebe aslını da çevirerek aslından okumanızı tavsiye ederim.
Herkese iyi okumalar :)

Benim için sen herşeydin,
Uğruna yüreğimin yandığı... 
Mutluluk bilimin içinde değil, bilimin edinilmesindedir.
O gölgenin dışına artık çıkamaz ruhum,
Çıkamaz artık asla.

Bazı şiirlerin çevirisi yapılmamalı bence. Bu şiirleri okuduktan sonra daha iyi anladım. Yazıldığı dilde okuduğumda çok sevmiştim, çok tatlı ezgin bir his duymuştum içimde. Bu yüzden dilimize olan çevirisinden de aynı hazzı alacağımı düşünmüştüm ama yazık edilmiş o güzel şiirlere.

“Bütün gördüğümüz ve göründüğümüz, yalnızca bir düş içinde bir düş”
Yazarın,son sözlerinin ‘Tanrım, zavallı ruhuma yardım et’ olduğu söylenir. Mezar taşında ise‘Dedi kuzgun:'Hiçbir zaman ' yazılıdır.

Uyaklar, iç uyaklar ,ezgi yönünden ve ruhsal motifler açısından zengin şiirler var kitapta.



Şairin "Şiir Uyum'un ezgili temsilcisidir" görüşünü yansıtan bir yöntemin ürünüdür. "Annabel Lee" yetkin bir dişi varlık olarak Dünyanın şiirsel özünü, Tanrının yüce şiirini simgeler. Poe'nun amacı imgelem ya da hayal, rüya ve düş aracılığıyla dinbilimsel, gökbilimsel bilgiyi edinmektir.

"Şair olarak Poe, okuru üzerinde saf bir güzellik duygusu yaratma amacıyla şiiri katıksız bir müzik biçimine ulaştırmaya çalışır; “meleklerin gezegenindeki müziği” yakalamaya çalıştığını söyler. Bunu başarmış olmalı ki, bugün hala birçok müzisyenin, müzik grubunun ilgisini çekmeye devam ediyor. The Alan Parsons Project’in E.A.Poe öykülerinden esinlendiği “Tales of  Mistery and Imagination” albümü bunlardan biri. Albümdeki şarkıların her biri, Poe’nun bilinen öykü ve şiirlerinin adını taşır.
2000 yılında Robert Wilson’ın POE-Try adını verdiği tiyatro oyunu Hamburg’da ünlü Thalia tiyatrosunda gösterime girdi. Oyunun müziğini yapan Lou Reed bundan iki yıl sonra da, şairin ünlü şiirinin adını taşıyan, The Raven  adlı albümünü yayınladı. Ünlü karton film dizisi The Simpsons’da  halloween- cadılar bayramı bölümünde bu şiirin parodisi yapılır, Lisa Bart’a şiirden bölümler okur."(Biyografisinden alıntıdır.)

Şiir çevirmenin nesir çevirilerden çok daha zor olduğunu bu kitapla bir kez daha anlamış bulundum.

Amerikalı yazar, eserlerinde daha çok doğaüstü temalara değiniyor. Korku, hüzün, gerilim türlerinde birçok kısa öykü ve şiiri bulunan Poe'nun birkaç şiirini önceden karşılaştırmalı olarak okuma şansım olmuştu. AMA bu kitapta direkt Türkçe çevirisini okuduğumda biraz hayal kırıklığı yaşadım.

Çeviren kişiyi tanımadığım için ona da yüklenmek istemiyorum. Ben tat alamadım, belki alanlar olabilir. Çeviri yönünden beğenmediğimi söyleyebilirim. İmkanınız varsa orijinal diliyle okumanızı tavsiye ederim.

Kitapta şiirlerinin yanı sıra, içerikle ilgili bazı bilgiler ve yazarın kendisinden de söz edildiği bölümler var.

Benim favorim ise Annabel Lee ve Kuzgun şiiriydi.

Şunu söylemekte yarar da var, şiirler gerçekten kasvetli. İyi bir haleti ruhîyeyi çökertebileceği gibi; kötü ruh halinde olanları ise nasıl etkileyebileceğini varın (okuyun) siz karar verin.


****

“Prophet!” said I, “thing of evil!—prophet still, if bird or devil!
By that Heaven that bends above us—by that God we both adore—
Tell this soul with sorrow laden if, within the distant Aidenn,
It shall clasp a sainted maiden whom the angels name Lenore—
Clasp a rare and radiant maiden whom the angels name Lenore.”
Quoth the Raven “Nevermore.”

Çevirisi hakkında baya tartışma ortaya çıkan bir kitap . Dilimize çevirilirken bazı anlam değişikliklerine uğramış e bence bu gayet normal. Herkesin de bildiği gibi asıl kitap bence kendi diliyle anlaşılır.
Aslı- özü her zaman daha iyi ortaya çıkar. Ama bence bu kitapta o kadar göze batan durumlar yok. Bizim Yazarlarımızın da eserleri çevirilirken İngilizceye aynı sorun oluşuyor.
Şair mekan olarak ; okyanus kıyısındaki kurgusal bir krallık seçmiş. Dili kullanışı ve kelimelerle yaptığı ahenke hayran olmamak elde değil.
Kısaca temasına bakarsak ;Ölümsüz (baki) aşk ve etrafında oluşan hisler.
Şiirler - Annabel Lee Edgar Allan Poe

Sadece bir siiri icin aldim sadece onun icin bile deger, diger siirler cok etkilemese de beni sadece Annabel lee nin bir kitapsever olarak elimde kanli canli baskisinin olmasi icin bile alinmaya deger.

Seneler, seneler evveldi;
Bir deniz ülkesinde
Yaşayan bir kız vardı,bileceksiniz
İsmi Annabel Lee;
Hiçbir şey düşünmezdi sevilmekten
Sevmekden başka beni.

O çocuk ben çocuk,memleketimiz
O deniz ülkesiydi,
Sevdalı değil karasevdalıydık
Ben ve Annabel Lee;
Göklerde uçan melekler bile
Kıskanırdı bizi.

...

...

Ay ışır hep onunla düşler taşır, düşlerimde
Güzelim Annabel Lee
Gece yıldızlar doğar gözleri ışığında
Güzelim Annabel Lee
Böyle bütün geceler uzanıp dinlenirim
Sevgilimin, eşimin, bir tanemin yanında,
Mezarının yanında deniz kıyısındaki
Uğuldayan denizin kıyısındaki.

Edgar Poe gibi şairleri çevirmek çok zor olsa gerek çünkü şiirlerindeki derin anlamdan ziyade tüm söz sanatlarından faydalanan bir şair ölçülü yazması da cabası. Çoğumuz farketmeyiz belki ama aliterasyonları da sık kullanır mesela. Kuzgun (The Raven) şiirinden:

“While I nodded, nearly napping, suddenly there came a tapping”. -n sesini yinelemiştir(nodded, nearly, napping)

Zavallı çevirmen hangi birine dikkat edecek ya da etse bile bunu başka bir dilde nasıl sağlayacak? Çok usta bir çevirmen aynı zamanda şair olacak ki belki biraz yaklaşabilsin.

Çevirmene haksızlık etmek istemiyorum eminim çok güçtür fakat hiç zevk alamadım. Teker teker bulup internetten ingilizcelerinden okudum.

https://youtu.be/BefliMlEzZ8

Bu kitabı kendime uygun bir şair aradığım esnada denk geldim. Çeviriden kaynaklı bazı yerleri anlamakta zorlansam da içinde farklı duyguları barındıran, klasik şeyleri farklı şekillerde anlatan bu şiirleri sevdim. Kitabın sonunda yer alan şiirlerin öyküleri ve olası teoriler de şiirleri daha ilgi çekici hale getirmekte.