Siyaset Nazariyesi - Düsturu’l-amel li Islahi’l-halel
Katip ÇelebiQuotes
Yöneticisiz devlet olmaz, parasız yönetici olmaz, halksız para olmaz, adaletsiz halk olmaz.
Geçmişte rüşvet aldıkları ithamıyla niceleri azledilmiş ve horlanmış, bel ki de nice devlet erkanı idam edilmişken; akılca ve dinen zararlı ve kötülenmiş olan bu huyi hala devlet işlerini gördürmeye vesile oluyorsa, o devletin ve hazinenin ne olacağı bundan kıyas olunsun.
Sayfa 140Kitabı okudu
Devlette dört esas ulemâ, asker, tüccar ve halktır.
Halkın zayıflığının çaresi budur ki: Üzerlerindeki vergilerden bazısı birer miktar azaltıldıktan sonra, memuriyete tayinlerden vergi alınmayıp tecrübeli ve doğru kişiler görevlerinde uzun süre tutulup halka zulmedenin hakkından gelinmekle, bir iki senede halk kuvvet bulup Osmanlı ülkesi layık olduğu gibi bayındır olur.
Sayfa 150Kitabı okudu
Bu organizmacı devlet anlayışı çerçevesinin yanında aynı anlayışın uzantıları olan çeşitli benzetmeler yer almaktadır. Risalede toplum “erkân-ı erba’a” geleneği etrafında ulema, asker, tüccar ve reaya olarak dört kısma ayrılır. Bu sınıflar vücuttaki dört temel hılt (dört ahlat) kabul edilen dem (kan), balgam (lenf), safra ve sevda ile eşleştirilir: “Zümre-i celîle-i ‘ulemâ bedende hılt-ı mahmûd olan deme mümâsil olub kalb ki menbâ’-ı rûh-ı hayvânîdir ve rûh-ı hayvânî bir cevher-i latîfdir ki gâyet letâfetden bedende bi’z-zât cereyân idemeyüb dem ânı hâmil olub ‘urûkdan etrâf-ı a’mâk-ı bedene alur gider ve cümle a’zâ ve civârına îsâl ider. La cerem beden ânınla hayât bulub müntefi’ oldugı gibi ‘ulemâ-yı şerî’at ve hakîkat dahî rûh-ı hayvânî mesâbesinde olan ‘ilm-i şerîfi mebde’-i feyyâzdan bi’z-zât ya bi’l-vâsıta hâmil olub etrâf-ı beden makâmında olan ümmîlere ve ‘avâma irişdürüb beden rûh-ı hayvânîden müntefi’ oldugı gibi ânlar dahî ‘ulemâdan müntefi’ olurlar…”