Selçuklu sultanı Melikşah’ın, devlet ileri gelenlerine, devlet yönetimine dair eser yazılması talimatı vermesi üzerine Nizamü’l-Mülk tarafından yazılan eser, Melikşah’ın en beğendiği eser olmuş ve günümüze kadar ulaşmıştır.
Nizamü’l-Mülk, 51 başlık altında padişahın yönetim şeklinin nasıl olması gerektiğine dair hususlara değinmiş ve her başlıkta tarihten örneklere ve hadislere de yer vermiştir. Ancak tarihten verdiği örnekler ve dayandığı hadislerin büyük bir bölümü sahih değildir. Dolayısıyla mutlaka döneme ilişkin ayrıca araştırma yapılmalı ve kaynak olarak bu kitap alınmamalıdır.
“Küfr ile belki amma zulm ile paydar kalmaz memleket” gibi bir sözün yer aldığı ve adaletin önemine de değinen kitap, “adil padişahların siyasetini konusu kılan kitap cehennemi ikaz, cenneti işaret eder” gibi iddialı bir cümle ile bitiyor ve cennete ulaşmanın yolu sanki yazarın tavsiyelerini uygulamak ile mümkün olduğu belirtiliyor. Evet, okunması gerekli önemli bir eser ama günümüzde ve bence kendi çağında da adalete verdiği önem haricinde, uygulanabilecek tavsiye sayısı oldukça sınırlı. Örneğin yazar kendisinden asırlar önce yaşamış dünyanın ilk kadın hükümdarı Tomris Hatun’dan muhtemelen haberdar değil ki kadınların devlet işlerine asla karıştırılmaması gerektiğine dair tavsiyelerde bulunmuş. Elbette kitabı yazıldığı çağa göre değerlendirmek lazım ancak yazıldığı dönemde dahi nesnel ve sağlam gerekçelerle temellendirilmiş bir eser olmaktan uzak kalmış bana göre.
