Hilmi Haşal
Bursa’nın tarihine ışık tutan bir çalışmanın meyvesi; birinci ağızdan, yaşayan insanlardan derlenmiş anılar toplamı, Tanıkların Anlatılarıyla Bursa Tarihi (Sözlü Tarih Arşivi 1919-1938). Bursa tarihini belgelemek bakımından önemli bir eksiği giderdiği kesin. Bir yurt parçasının, ilk Osmanlı başkentinin, ve yöresinin kurtuluş savaşı dönemini sözlü anlatımdan yazılı anlatıma kazandırıyor. Çoğu çocukluğunun en güzel yıllarında, dünyayı algılama evresinde savaşla karşılaşmış, düşman ve ölüm kavramlarını tanımış/tatmış tanıklardan, duygu ve düşüncelerini damıtarak paylaşmaları istenmiş. Kabul etmişler... Söyleşi tekniğiyle anılarını tazeleme olanağı yaratılmış ve sonucunda bugünün-yarının insanlarına tarihi bilgi/belge aktarılmış. Kolay değil, şimdi kimisi hayatta olmayan 95 kişinin anıları derlenmiş kitapta. Yerel tarihin geleceğe taşınmasını sağlayacak tek yöntemin, “şimdi çalışmak” olduğunu kanıtlamış bir araştırma bu. Hemen hemen tümü yaşamının yaşlılık dönemini kat etmekte olan kaynak kişiler, Bursa’nın işgal yıllarıyla ve cumhuriyetin kuruluş yıllarıyla ilgili anılarını, coşkuyla, açık yüreklilikle paylaşarak varlıklarına anlam katmışlar. Bu da bugünün gençlerine, yarının araştırmacılarına başvuru kaynaklığı edecek bilgi ve deney birikimi demektir. Kurtuluş savaşının çetin koşullarını görmüş, sağ kalmayı başarmış ama, ana, baba, amaca ve diğer büyüklerini, yakınlarını yitirmiş tanıklar, ülkesine, hayatına bağlılıkla sürdürmüş direnmeyi.
Savaş ertesi, Bursa’nın nüfusu, çoğunlukla mübadele ile Yunanistan’dan getirilen halktan oluşmuştur. Kurtuluş sürecinde yaşanan acılarına bir de kuruluş zorlukları eklenmiş. Bursa, doğaldır ki zamanın izlerini derinden duymuş, yeni kuşaklara aktarılmasına pencere olmuştur. Topraklarına yerleştirilen mübadele göçmenlerinin, insanüstü çalışma/çabalama yılları sonrasında yoksulluğu alt etmeyi ve uygarlık çağına yakışır koşullar yaratmayı başarmış bölgedir Bursa ve yöresi. Yaşanmış olaylardan, yeni düzene, Cumhuriyete geçişin itirazsız/sorunsuz olduğu anlaşılıyor. 1919-1938 arasını anlatanların, savaşın ilk yıllarında çocukluk çağını yaşadıkları dikkate alınırsa, gençlik dönemine denk düşen anılar için güvenilirlik bakımından da bir şey denemez, zira insan belleği geçirdiği badirelere rağmen o yaşları iyi saklar haznesinde. Tanıkların çocuk ve genç beyni, olayları, kişileri, özellikle kaçan askerleri, yanan evleri kolayca silemez berrak belleğinden. Okuyanın da gözünde o günlerin canlanmasına yol açıyor, içtenlikli anlatının satırları.
Doç. Dr. Saime Yüceer’in, Tanıkların Anlatılarıyla Bursa Tarihi kitabını eline alan kişi, belki de kendi yakınlarından, dedelerinden, ninelerinden birinin anlattıklarıyla karşılaşacaktır satır aralarında. Çünkü, anılarını paylaşan 95 kişiden birisiyle akraba ya da tanış çıkma olasılığı insan hallerinden, rastlantılardan sayılır. Söyleşiye yanıt verenler, birbirinden habersiz ama benzer hikayeleri anlatmışlar sanki: ortaya, memleket-insan manzaraları çıkıyor adeta. Anılar gerçeğe sadıktır ne de olsa. Örneğin, Karacabey’li, 1914 doğumlu Ali Çivici’nin söyledikleri sadece kendi serüvenini, köyünün serüvenini anlatmıyor, neredeyse bütün çevre köylerin yazgısını, başından geçenleri dile getiriyor. Direniş hikâyesi, çetin koşullar, insani haller, bezginlikler; kahramanlık-ihanet, yangın, kaçış, ölüm kasırgası... Önceleri şaşkınlık, kayıtsızlık, sabır egemen bulanık havaya. Padişahın/halifenin savaşılmaması yönündeki fetvası, silahsızlık, maddi olanaksızlık, zararı-ziyanı, esir ve ölü sayısını daha fazla artırmama içgüdüsü etken. Ne ki, genelde gerek Bursa içinde, gerekse ilçe ve köylerde ikâmet edenler de düşman işgalinin soğukkanlı karşılandığını anlatıyor. O günlerin barut ve yoksulluk atmosferi dikkate alınarak okunmalı “sözlü tarih” sayfalarına geçecek anılar.
Bursa Merkez’den ve ilçe ilçe anlatıcılara ayrı bölümlerde yer verilmiş. Kitabın sonunda “Fotoğraflar” bölümündeki, döneme ait siyah-beyaz fotoğraflar anıları zenginleştirmiş. Anlatıcıların, yani kaynak kişilerin ad soyadı dizini de eklenmiş... Bursa’nın 19 yıllık bir kurtuluş-kuruluş dilimine, anılar aracılığıyla girip zaman tünelinde seyahat etmek isteyen okurlar için sıcak bir kitap. Öğrencilere, tarihe merak duyanlara zengin başvuru kaynağı... Duyurulur!
