Tanrısız Gençlik

Almanya'da Nazilerin iktidara gelmesiyle birlikte değişen toplum değerlerini inceleyen bir kitap.

Kitap, Nazilerin toplum üzerinde yaptıkları propagandayla, insanların kafa yapılarını ve düşüncelerini nasıl değiştirdiklerini, bir okul ortamında ve bir öğretmen gözüyle bize aktarıyor. Ülkenin hızla kötülüklere doğru gidişini gören öğretmenin basit bir şekilde öğrencilerini insancıl olarak uyarması bile toplum ve öğrencileri tarafından dışlanmasına sebep oluyor.

Öğrencilerin, ülkedeki Nazi karşıtı gruplara (onlara kitapta zenciler denmekte) karşı düşmanca yetiştirilmelerinin ve bir yandan da savaşa hazırlanmalarının hikayesini, o günleri direk olarak yaşayan kişinin gözlemleriyle öğreniyoruz. Kitaba heyecan ve sürükleyicilik getiren olay ise , öğrenci kampında işlenen cinayetin araştırılmasıdır. Bu araştırma sırasında yaşananlar, ülkenin o dönemde ki toplum yapısının geldiği durum hakkında da bize fikir vermektedir.

Nazi Almanya'sının başlangıcından bize bir kesit sunan bu kitabı ben beğenerek okudum ve okunmasını da tavsiye ederim.

Bir kelimeden yola çıkarak belki de yüzlerce sayfa yazabilecek bir durumla karşı karşıyayız. Birilerin doğru ve yanlışlarına göre bizim de onları o şekilde kabul etmemiz istenir. Eğer kabul etmezsek sürünün dışına çıkmış oluruz, el oluruz, yabancı oluruz, düşman oluruz ve ötekileştiriliriz. Peki bu ne kadar doğru ?

Tabi ki yazar Ödön Von Horvath da yaşadığı toplumdan hareketle bir şeyler yazmaya çalışmış. Belki gördüklerini, duyduklarını ya da kötü bir rüyanın dışa vurumunu bize anlatıyor Tanrısız Gençlik'te.

Bir öğretmen bir derste öğrencilere kompozisyon konusu verip, bunları değerlendirmesiyle kitap başlar. Bu, daha sonra yaşanacak olayların da habercisi olur. Bir öğrenci belki de hiç okumadığı ya da görmediği şeylerden nefret edebilir (mi)? Bu nefretin kaynağı ne olabilir?

Bir öğretmenin içine sinmese de eğitim camiasının içinde bulunması ve buradan hareketle eğitim sisteminin bir sorgulaması yapılır. Kompozisyonun ana metni: 'Zenciler de insandır' . Ya da bizim gibi düşünmeyenler de insandır. Bu cümle de zencilerin insan olup olmadığı kararını verecek olan da insan. Asırlardır köleleştirilen, hor görülen ve güdülenlerin kendileri yerine başkaları tarafından verilen kararlarla onların tarif edilmesini okuyoruz.

Toplumda egemen sınıfların kendi hak, hukuk ve çıkarları doğrultusunda başkalarının hak, hukuk ve çıkarlarını hiçe saymasını anlatır.

Birinci ağızdan anlatımla, toplumların birbirine nasıl düşman edilebileceklerini bir öğretmenin yaşadığı olayları yorumlamasıyla okuyoruz. Yaşadıklarını düşündükçe karşısında küçük bir engelin değil, dağ gibi duran bir setin olduğunu anlar. İnsanların savaşmak ve ölmek üzere programlanmış kıtalar halinde hareket etmesine şaşırır. Düşüncenin yerine kavga, yıkım, zorbalık, ölüm almış. Savaşın en yüce değer, duygu olması ve o doğrultuda küçük yaştan itibaren eğitilen çocukların birer makineli tüfek, el bombası, top haline gelmesi üzerine yaşanan sıkıntıyı anlatır.

Faşizmin ayak sesleri yükseliyor. Dün, bugün ve yarın için.

Hayırla evet arasında kalan kişidir öğretmen. Derdini ve düşüncesini okulda müdüre, öğrencilere, velilere anlatamayan öğretmen, bize dönerek kalemi eline alır ve yazmaya başlar. Yazdıkça dertlenir, yazdıkça haykırır, yazdıkça duygusal olur ve yazdıkça karamsarlığı dağıtmayı amaçlar.

Okuyucuya şunun haberini verir: Zor dostum zor. Her taraf sarılmış, nefes almaya yetecek hava bile kalmamış. Sinemaya gidiyorum orada bile 'Haftaya bakış' adı altında propaganda ile halk savaşın gidişatı hakkında bilgilendirilip, beyin yıkama faaliyeti yapıldığını söyler bize.

Silahın, ateşin, barutun olmadığı ya da onları etkisiz hale getirecek bir silahın olmadığından bahseder. Sırf bunu yapabilmek için 'mucit' olmayı ister.

Yazarın dolaylı bahsettiği yerler aslında var olan yerler olup, Nazi Almanya'sı içinde geçen gerçek olayların anlatımıdır. Küçük yaşta erkek öğrenciler, izci kampı gibi ama askeri kampta birkaç gün geçirir ve burada askeri düzen, silah eğitimi alır. Bu kampta dost ve düşman anlatılır. Çocuklara oyun gibi gelen şeyler büyüklerin kafasında savaşa götürülecek kişilerin (çocuk olmasının önemi yok) belli bir askeri eğitim ile hazır tutulması anlamına gelir.

Devlet ve halk iç içe geçmişken, halksız bir devlet olur mu gibi çeşitli sorular etrafında yapılan tartışmalar; ayrıca Hıristiyanlık özelinde savaş, Tanrı, din, dinsizlik gibi kavramlardan hareketle bir çeşit fikir çatışmaları içinde kendinizi bulabilirsiniz.

Öğretmen, okul, aileler, vicdan ve yine ahlak kavramıyla örülü bir kitap.

Not: Eğer dipnotlar olmasa çoğu şey anlaşılmazdı. Çünkü Alman kültürü ve eski Roma - Yunan kültürüne atıflarda bulunuyor. Ayrıca Hitler Almanya'sı ve öncesiyle ilgili bilgilerinde yayımcı tarafından eklenmesi bazı kavramların tam anlaşılmasını sağlamış. Kitabın dili anlaşılır ve çeviri de akıcı. Tercüme edenin de eline sağlık.

Tanrısız Gençlik adıyla genel bir durumu Nazi Almanya'sı özelinde anlatmaya çalışmış. Anlatıcının kendisiyle konuşmaları hem o durumu hem geçmişi hem de geleceğe dair taşıdığı düşüncelerin aktarımıdır.

Not: 5 - 6 /Ocak/ 2019 tarihleri arasında okunup, yazısı 27/Şubat/2019 tarihinde siteye eklenmiştir.

"Hepimizi kurtarmak istiyordum, oysa biz çoktan boğulmuştuk."  Nazi almanyasında herkesten farklı düşünen,sömürgecilik anlayışına karşı çıkan bir öğretmen ve onun öğrencileri ile iliskilerini konu edinen bu kitap kütüphanemin en güzel köşesinde yer almayı kesinlikle haketti. Okuduğum her satırından ayrı bir keyif aldım. Kitabin baş kahramanı olan ve insanlardan farklı düşündüğü için dışlanan, yalnızlığa itilen tarih öğretmeninin tanrı arayışına dair iç dünyasında yaptığı konuşmalar,tespitleri gerçekten okunmaya değer. Bir çok ince mesaj serpiştirmiş yazar kitaba. Ne söylesem spoiler olacak korkusuyla burda bitirirken son olarak okumanızı tavsiye ediyorum.

Sizi tanrısız gençliğin olduğu Hitler dönemine götüreceğim. Faşizmin tüm kurumlara sindiği, insanların hep vatan haini aradığı, ötekileştirdiği, kendisinden farklı düşünenleri sindirdiği yıllara.. uzaklaşmış olamam.
Bir öğretmen "vatana ihanet" ile vicdanı arasında kalınca öğrencilerinin de gözünden düşer. Ya vicdanını dinleyip aç kalacak ya da itaatkar bir eğilim gösterip susacak.
Karanlık zamanlarda tanrının ruhunu arayacak. Bir çocuğun gözlerinde bulacak aradığını. Durgun akan bir gölde balık olarak.. Zenci* leri anarak bir mahkemede tanıklık yapacak.
Savaş yıllarında masumiyetini kaybeden çocuklar ve gelecek adına umudu kalmayan bir öğretmeni anlatıyor Ödön Von Horváth
Tanrısız gençliğin gözlerine sinen sinsilikte bir 'balık' arıyor, yazar. Bu balık hakikate açılan bir kapı olabiliyor.
Şiir gibi akan bir kitap. Ve aynı zamanda zihne çengel takan ve iz bırakan.. Horváth fırtınadan korunmak için sığındığı bir ağaca şimşek çakması sonucu 38 yaşında yaşamını kaybeden ama tanrısız gençlik gibi göndermelerle işlenmiş bu romanı ile hâlâ diri.
Kitap kapak tasarımı ise ayrıca hem düşündürüyor ve sonra gülümsetiyor. Oldukça başarılı.
Oktaydeğirmenci'nin okuru dipnotlarla zenginleştirdiği ve tüm o göndermelerin altından kalkarak okurla buluşturan emeği için teşekkür ederim.
Okuyunuz
https://youtu.be/hRt3QZw3mps

Mottosu "mutlu azınlığa" olan Jaguar Yayınevi'nden okuduğum bu ilk kitap, benim için Jaguar'la güzel bir tanışma oldu.

Almanlar Polonya'yı işgal etmeden birkaç yıl önce on kaplan gücünde "Vaziyet alın, Nazizmin şakası yok!" diyor Horvath. Bunu söylerken de kurgusunun merkezine bir öğretmeni koyuyor. Sorumlulukları olan, kendisini yaşadığı topluma ve üzerinde yaşadığı dünyaya karşı sorumlu hisseden, içinden gelen seslere kulak tıkamayan bir öğretmen. Hitler ve Goebbels iş birliği içinde ekseriyetle radyo dalgalarının gücüyle yetiştirilen yeni, "üstün" Alman gençliği öğretmenlerini; öğretmenin sağduyulu ve akılcı yaklaşımları da öğrencilerini pek memnun etmemektedir. Bu artık pek de gizli olmayan gerilim dinmeden öğretmen ve öğrenciler, askeri eğitim verilecek olan bir kampa katılır ve işler fena karışır.

Gerek merak ögesini her sahnede diri tutan olay örgüsüyle gerek tarihsel gerçekliğiyle gerek öğretmenin birkaç karakterle arasında gelişen çarpıcı diyaloglarıyla gerek dinsel, tarihsel dipnotlarıyla gerek kitabın kolay okunmasını sağlayan kısa bölümlerden oluşan yapısıyla gerek de öğretmen kahramanın sürekli bir sorgulama halinde olduğu iç monologlarıyla çok beğendiğim bir kitap oldu "Tanrısız Gençlik".

Kitabı okumadan önce, kitabın yazarının Tanrısız Gençlik'in film görüşmesine giderken sığındığı ağaca yıldırım çarpması sebebi ile hayatını kaybettiğini bilmem, kitabı hem kitap olarak hem de film olarak görmemi sağladı. Normalde her kitap zihnimin duvarlarına yansıyan bir filmdir fakat bu sefer onlarca pencereden birini seçtiğim için orada baktım sanırım bu kitaba.

Gelelim kitabın içeriğine. Horváth'ın bu eserinde Nazi Almanya'sında öğretmen olan karakterimizin dört bir yana saçılmış faşizm karşısındaki tutumlarını, yaşayışını ve en önemlisi iç dünyasında bu ideolojiye karşı oluşan nokta atışı sorularıyla yüz yüze gelmekteyiz. Bu sorularla siz de karakterimizle beraber soruyorsunuz bu soruları ve onunla bir yanıt bulmaya gayret ediyorsunuz. Bu eserde öğretmen karakterini çok sevdim çünkü fazla insandı. Ne siyahtı ne de beyaz. Karşılaştıklarını yorumlayan ve sorgulayandı fakat bazı yerlerde kendi kendini durdurup sadece seyirci olması gerektiğini, emekli olana dek işini yapması gerektiğini söylemesi bazı yerlerde ise aksini yapıp hakikat diye tutturup eleştirmesiydi gördüklerini. Sanırım bunlardı beni bu karaktere çeken. Diğer karakterler faşizmin pençesindeki itilmişlerdi, öğrencilerdi. Zencilerin(yabancılar, Yahudilerle denk olan) insan olduğunu söylemesi üzerine öğretmene karşı tutumlarını değiştiren minik çocuklardı. Öyle ki bu zehrin, gençlerde nasıl etkili olduğunu kitap ilerledikçe kendiniz göreceksiniz.

Benim oldukça beğenerek okuduğum bir kitap oldu. Bu kitabı okumuş olmaktan da ziyadesiyle memnunum.

Memleketimin karanlık ormanlarında ki durgun ıssız bir göl gibiydi gözleri... Baktığınızda yansımanızı görürdünüz ama karanlık bir yansıma.. Her yerde bulunan neşeli, nilüfer çiçekleri ile bezeli, rengarenk balıklara yuva olan göller gibi değildi bu göl.. Gördüklerinizden pek memnun kalmazdınız. Dipsiz , zifiri, soğuk bir örtü gibi sarmalardı ruhunuzu. Gözbebeklerinizden içeriye süzülüp, benliğinizin en mahrem yerlerini gıdıklardı. Gülmek ister ancak o hisle sadece ürperirdiniz , gökyüzünün ağır kubbesinden, yeryüzünün ahir dibine kadar. Bazen saatlerce kıyısında oturur, usul usul izlerdim. O şiddetli durgunluğun , cılız fırtınalarına şahit olurdum. Ne kadar da uzak sanırdım, yakınlığında boğulurken. Zehirli, irinli, katranlaşmış su dudaklarınızdan süzülürken yüreğinize doğru, fark edemezdiniz. Bende edemedim. Yaşamımın anlamını ararken, yaşamımı yitirdiğimi de bilemedim. Bir gün uykuya daldım , hemen başucunda. Rüyamda bir öğretmendim. Hırsları olmayan, inancı olmayan, sorular sormayan. Aslında soruyordum, ama hep başkalarına...Sahi insan neden hep başkalarına soru sorar? Asıl önemli sorular kendimize sormamız gerekenler değil midir?? Kim olduğumuzu, gerçekten ne istediğimizi, istersek neler yapabileceğimizi kendimize sormazsak nasıl bilebiliriz ki? Kendi kendini tanımayan bir mahluk için başka biri ne ifade eder ki ? Ne kadar yorgun olduğumuzdan
saatlerce şikayet edebilen bizler, kendimizle ne kadar süre geçiriyoruz ki?? Ev, iş, çocuklar, aile derken biz neredeyiz biliyor muyuz? İşte ben böyle bir öğretmenmişim rüyamda.. Bir öğrencim öldürülünce , kısmen benim yüzümdenmiymiş neymiş, zor bir döneme giriyor ve katili bilmeme rağmen bir türlü söyleyemiyormuşum. Zaten söylesem kim inanırmış ki bana. N ölmüş. Bunu Z mi , T mi veya ben yapmışım fark eder mi? ...uyandığımda tekrar sökmüş şafak. Unutulanlar anısına gülümsüyorum güneşe. Masmavi gökyüzüne rağmen katran karası kalabilen göle üzülüyorum... belki bir kaç damla gözyaşı süzülüyor ve damlıyor buz gibi yüreğine gölün. Bir cız sesi geliyor sanki , ya da bana öyle geliyor. Bilmiyorum. Tıpkı rüyamda ki öğretmen gibi......Ödön Von Horvath .. Macar asıllı farklı bir yazar ile tanışma fırsatı buldum. Karanlık bir fırtınada sığındığı bir ağaca yıldırım çarpmış ve kopan bir dalın altında kalmış Horvath. Henüz 38 yaşındaymış. Bu kadar hassas nir kalemi kaybetmek için inanılmaz erken bir yaş. Tanrısız Gençlik bol bol ikinci dünya dönemi öncesine göndermeler ile kalbimi feth etti. Ve Tanrıya dair sorgulamaları da çok insani ve gerçekçiydi. Hikaye boyu öğretmenimizin hem kendisi ile hem de istemeden dahil olduğu olaylar ile çetrefilli yüzleşmesine tanık oluyoruz....Siz de bir bakın derim.. Belki de çok seversiniz, ya da nefret edersiniz.

Ne zamandır okumak istiyordum nihayet okudum, rahatladım. O bilindik Nazi hikayelerinin aksine kitap, 1930'ların başında hümanist bir öğretmenin bir sınıf faşist, ergen, erkek öğrenci ile savaşmanın öğretildiği kampta eğitim alırlarken işlenen bir cinayeti konu alıyor. Tabi anlattığım kadar basit bir cümle ile koskoca kitap hakkında fikir sahibi olamazsınız. Şöyle söylemek gerekirse; Hitler Almanya'sı "ağaç yaşken eğilir" mottosu ile ari ırk düşüncesini daha savaşa yıllar varken küçük dimağlara aşılayarak eğitimi ve geleceği bu şekilde şekillendirmiştir. Öğretmenin Faşizm korkusunu çok iyi yansıtıldığı kitapta, bir ispiyon ile hayatların karardığı, bu korkularla dinin sorgulandığı aslıdan pek çok metafor ve benzetmeyle Tanrı'ya bakışın değişkenliğinin anlatıldığı bir kitap. Okuduğum için memnunum açıkçası.

Tanrısız Gençlik Nazi baskısını içermesi sebebiyle tahmin edileceği üzere 1937 yılında Amsterdam'da yayınlanmış. Kitabın önsözünde bu kitabın film uyarlaması için görüşmeye giderken kopan fırtınadan korunmak amacıyla sığındığı ağaca yıldırım düşmesi üzerine, yazarın hayatını kaybettiğini üzülerek okudum.
Genelde yaptığım üzere kitabın konusundan ziyade kitabı okurken kafamda oluşan düşünceleri paylaşmayı tercih ediyorum.
Faşismin bireyleri öğüterek ''biz'' fikrinin oluşmasını sağlayan çarklarını ve bireyleri nasıl buna yönlendirdiğini çok duru bir şekilde gözlerimizin önüne seriyor kitap. Irkçılık da ırkçılık diye diretmeden, güçlünün tarafında olmaya can atarak zayıfı niteliksizleştiren zihinlerimizden bahsediyor.
Tanrı kavramının ortadan kayboluşu ve tekrar ortaya çıkışını öyle güzel anlatmış ki bunu buraya nasıl aktaracağımı bilemedim açıkcası. O yüzden mutlaka okunmasını tavsiye ediyorum.
Son olarak dipnotları ile konuyu okura derinlemesine verme özenini gösteren ve çok nitelikli çevirisini bizlere sunan Oktay Değirmenci' ye de teşekkür ederim.
Bu kitabı daha çok kişinin okumasını gönülden isterim.
Sevgiler.

Arka kapağında Stefan Zweig tarafından “Neslinin en yetenekli yazarı” olarak tanımlanan Macar asıllı yazar Ödön Von Horvath, tıpkı Zweig gibi savaş karşıtı biri ve Tanrısız Gençlik onun Nazi Almanya’sını eleştirdiği meşhur romanı.
Yazar, II. Dünya Savaşı’nın en kanlı zamanlarından önce 1938/1939 yılında (ölüm yılı hakkında iki farklı bilgi mevcut) ölse de 1937 yılında yayımladığı romanda Nazi tehlikesiyle ilgili öngörülerini bir öğretmen ve tanrı inancından yoksun ve korkusuz bir grup öğrencinin etrafında kurgulayarak aktarıyor
Daha ilk sayfalarından böylesine ciddi bir konuyu sade bir şekilde ele alışı ve vurucu tespitleriyle beni etkilemeyi başardı kitap.

Nazi döneminde Almanya’da hüküm süren,faşizmin etkisi altında yetişen gençlerin ve ebeveynlerinin acıma duygusundan yoksun oluşlarını, faşizme eleştiriler yönelten bu kitap, aklını ve vicdanını siyasi iktidara emanet etmiş gençliğin, lise öğretmeninin bireysel kaygıları ile vicdanı arasında sıkışıp kalmışlığını anlatıyor. Yalın bir dille yazılmış bu kitaptan etkilendim.

Tam olarak böyle bir hikaye beklemiyordum ama beni gerçekten etkileyen bir kitap oldu... Nazi Almanyasında radyodan yapılan propagandaların çocuklar üzerindeki etkisini, onların zihinlerine nasıl girdiklerini, kendileriyle aynı düşünmeyenleri nasıl ötekileştirdiklerini (ki burada onlara zenci deniliyor) okuyoruz... Ve öğrenci kampında (bu kampta silah kullanmayı öğreniyor çocuklar) işlenen bir cinayet sonrası, meslekten men edilen öğretmenin katili bulmak için yaptığı araştırmalarda, aile faktörünün ne kadar önemli olduğunu da görmüş oluyoruz...
Balık avına çıkan bir öğretmenin Tanrı'yı sorguladığı ilginç bir romandı... Yazarın da kitabın film görüşmesine giderken çıkan fırtınada sığındığı ağacın, yıldırım çarpması sonucu kopan dalının altında kalarak ölmesi, kitabı daha bir hüzünlü okumama neden oldu...