Nedennasılcı tarih anlayışı tarihi vakıaları, beşer hayatındaki tekâmül safhalarını ve bilhassa onları doğuran sebepleri araştırarak tavsif etmeyi gaye edinir.
Ortaçağın sonundan itibaren modern akılcılık Şarka nazaran büsbütün ayrı veçhe kazanıyor. Tenkidi usulden mülhem ilmi araştırma, külde daimi bir noksanlık arzederken, cüzde nihai neticeleri istihdaf ve böylece sonsuz bir yolu takib ediyor.
Rivayetçi tarih, vakayii felsefi veya diğer bir bakımdan tetkikle ve sistemleştirmekle uğraşmıyan, doğrudan doğruya rivayet yahut hikaye eden eserlerden ibarettir.
Fakat tarih yazmanın asıl müşkül ciheti vak'aların izah ve tahlilidir. Tarihi bu tarzda yazabilmek eski zamanlarda çok müşkildi; zamanımızda ise bu nevi mesaiyi kolaylaştıran birçok vesait vardır.
İnsanların fiilleri, diğer tabiat hadiseleri gibi, yalnız fiziki cihetten mütalea edilmez, insanların asıl 'kendi iradelerinin, fikirlerinin ve ruhi haletlerinin andığımız tekamül faaliyetlerindeki rolü de aynı derecede mühimdir.