ş
ŞEKER
Celal Bey'in yaptığı denemelerden çıkan sonuçlar neticesinde, Sivas'ın pancar tarımı için gerekli olan şartlara uygun olmadığı sonucuna varıldı. Celal Bey, bu neticeyi Kazım Bey'e ileterek kurulması düşünülen şeker fabrikası için en uygun olan yerlerin, Yeşilırmak vadisi içerisinde bulunan; Tokat, Turhal, Kazova, Zile ve Amasya olduğunu belirtti. Bu yerler gezilip, gerekli teknik etütler yapıldıktan sonra, kurulması düşünülen şeker fabrikası için en uygun yerin, Amasya olduğu sonucuna varıldı. Fakat daha önceden fabrikanın Sivas'ta kurulacağı, Sivaslılara vaat edildiğinden dolayı bu karar, siyasi bir problem nedeni olabilirdi. Hükümet, bu durum karşısında fabrikanın Sivas'ta kurulması için diretirken, Genel Müdür Kâzım Bey'in girişimleriyle Sivas'tan vazgeçildi. Şeker fabrikasının, Amasya'nın biraz daha güneyinde bulunan ve Sivas'a da yakın olan, Yeşilırmak kenarındaki Turhal'da kurulmasına karar verildi.
Sayfa 144 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Üç beyazlar içinde öncelik, İstiklal Savaşı yılları boyunca yokluğu ile ülke halkını sarsmış olan şeker sanayisine verildi. Şeker siyaseti, iki aşamalı bir plan dahilinde yürütülecekti. Bu planın birinci aşaması, Türkiye'nin o günkü ihtiyacı doğrultusunda şeker üretimini temin etmekti. Şeker siyasetinin ikinci aşamasında ise Türk milletinin o günün şartları itibariyle iki misli şeker tüketen ileri toplumlar seviyesine getirilmesiydi.
Sayfa 32 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte toplanan kongreler ve çıkarılan yasalar neticesinde Türkiye'nin ilk iki şeker fabrikası, 1926'da Uşak ve Alpullu'da işletmeye açıldı. Ancak kurulan bu fabrikalar, ülkenin şeker ihtiyacını tam anlamıyla kar- şılayamadığı gibi çok az miktarda üretilen şeker, halka yüksek fiyattan satılıyordu. Bu durum, ilk yıllarda önemli eleştirilere neden oldu.
Sayfa 35 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Eskişehir Şeker Fabrikası inşa edilmeden önce, şehirde işçi gündeliği otuz kuruş iken, fabrika inşaatı başlayıp işçiye duyulan ihtiyaç artınca bu rakam, seksen-doksan kuruş seviyelerine ulaştı. Ayrıca fabrikanın kurulmasıyla şehirdeki; arabalara, otomobillere, nakliye acentelerine iş; bakkallara, küçük esnafa ise yeni müşteriler bulundu. Oteller kalabalıklaştı. Yeni yapılan evler kiraya verildi. Böylece fabrika, Eskişehir'e yeni bir hayat, yeni bir ufuk açarak şehir hayatına büyük bir hareketlilik ve canlılık kazandırdı. Bu cazip ortam sayesinde, dış göçün önüne geçildi ve kentin 1927'de 154.332 olan nüfusu 1935'te 182.961'e yükseldi.
Sayfa 138 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Türk sanayi hayatındaki ilk sanayileşme atılımı "üç beyaz" olarak bilinen un, şeker ve pamuk mamulleri üzerinden gerçekleştirilecekti. Falih Rıfkı Atay, üç beyaz hakkında: "Meclis kürsüsünde, bir de üç beyaz parolası revaç bulmuştu. Ekmeğimizi kendi unumuzdan yoğurmak, şekerimizi kendi pancarımızdan almak, bezimizi kendi pamuğumuzdan dokumak... Ah bir buna muvaffak olsaydık.1923 kafası ve iradesi, imkânsızlığa meydan okumuştur. Doğru eğri, eksik tamam, fakat "Türk'ün yapamayacağı sabit fikrini yenmiştir." ifadelerinde bulundu.
Sayfa 32 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Cumhuriyetin ilanının hemen ardından, milli sanayiyi kurma doğrultusunda ham maddesi ülke içinde mevcut olup yerli tüketimi karşılayacak olan endüstri kollarının tesisi için harekete geçildi ve "üç beyazlar" ve "üç karalar" sloganı bu dönemde ortaya atıldı. Özellikle şeker sanayisinin kurulması üzerinde hassasiyetle duruldu. Çünkü I.Dünya ve İstiklal Savaşı yıllarında şeker yokluğundan çekilen sıkıntı çok büyük idi. Bu nedenle, her şeyden önce ülkede şeker üretiminin gerçekleşmesi gerekiyordu.
Sayfa 5 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Bu proje kapsamında, Uşak Şeker Fabrikasında yaşanan su sıkıntısı göz önüne alınarak Orta Anadolu'da özellikle de yabani pancarların yetiştiği Eskişehir ve çevresinde, su gereksiniminin düşük seviyede tutularak şeker pancarı yetiştirme koşulları üzerinde araştırma faaliyetleri içinde bulunulacaktı. Türk uzmanların eğitim amaçlı gittikleri Cezayir'de, Eskişehir'e benzer iklim koşulları altında yapılan pancar tecrübeleri neticesinde, sulama gereksinimi duyulmadan pancar yetiştirilebildiği sonucuna varıldı. Kuraklığın yaşandığı dönemlerde ise nispeten azalan mahsulü yükseltecek olan ve %18 oranında şeker ihtiva eden Betomavitima" adlı bir pancar tohumu kullanılacaktı.
Sayfa 127 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Şirket temsilcileri, Nuri Bey'in İstanbul'a yalnız gelmesini ve yanına bir komisyoncu almamasını talep ettiler. Nuri Bey, bu talebin altında yatan maksadı severek, "Ben, İstanbul'u bilmem, yanıma bir rehber alacağım." yanıtını verdi. Bunun üzerine Nuri Bey'in altı dil bilen Milaslı Emin Zeki adlı arkadaşıyla birlikte İstanbul'da yapılacak olan toplantıya katılmasına karar verildi. Tokatlıyan Oteli'nde yapılan toplantıda, Nuri Bey'in tercümanlığını Milaslı Emin Zeki Bey yaptı. Bir süre sonra ilk üç şirketin temsilcileri, toplantıdan çekilme kararı aldı. Görüşmelere, Çekoslovakya'nın Škoda Şirketiyle devam edildi. Sanayi ve Maadin Bankasının girişimleri sonucu Škoda Şirketiyle bir sözleşme imzalandı.
Sayfa 79 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Sözleşme şartları üzerinde mutabakat sağlanmasının ardından, 11 Ekim 1925'te İstanbul Sirkeci'de bulunan Mesadet Hanı'ndaki bir büroda, Skoda Şirketini temsilen; Skoda Şirketi Müşaviri Bay Magliç, mesai arkadaşı Jozef Porkoni, Mihail ve Enosis ile Uşak Terakki-i Ziraat TAŞ'yi temsilen, şirket Heyeti İdare Reisi Nuri Bey, tüccar Nurullah Sami Bey, Celal ve Osman Bey- lerden oluşan bir heyet, Türkçe ve iki nüsha halinde hazırlanan resmi sözleşmeyi imzalandılar. Bu sözleşme, İstanbul dördüncü noteri Ali Mürteza tarafından 11 Ekim 1925 tarih ve 11678/453 numara ile tescil ve tasdik edilerek onaylandı.
Sayfa 82 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu
Uşak Şeker Fabrikasının kurulmasında kullanılacak mali kaynağın temin edilmesinin ardından, ucuz ve sağlam bir şeker fabrikası inşa edecek seviyede teknik özelliklere sahip olup, günde 500 ton şeker pancarı işleyerek beyaz kristalize şeker üretecek bir şeker fabrikasının tesisi için şeker sanayisi alanında uzmanlaşmış on dört Avrupalı şirketle iletişime geçildi ve bu şirketlere, on dört adet mektup gönderildi. Nuri Bey, bu mektuplarında: "Bendeniz, Türkiye'nin Uşak şehrinde, günde beş yüz ton pancar kesecek kabiliyette bir fabrika kurmak istiyorum. Yalnız bu hususta, sizinle mektuplaşıp anlaşmak için, önce aşağıda zikredeceğim pek basit bir şartın tarafınızca kabul edilmesi lazımdır. Mektuplarım, müessesenize vasıl olduğu vakit vereceğiniz cevabı. Türkçeye tercüme ettirerek, aynı mahalle göndereceksiniz. Eğer bu şartımı kabul ederseniz, badema sizinle bu hususta mektuplaşmak ve arzu edilen noktalarda anlaşmaya varmak imkânlarını elde etmiş olacağız." talebinde bulundu. Bağlantı kurulan on dört şirketten sadece Fransa, Almanya, İngiltere ve Çekoslovakya'dan olumlu cevap alınabildi.
Sayfa 78 - ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ BAŞKANLIĞI YAYINLARIKitabı okudu