Şimdiyse
hiçbir güzellikleri kalmamıştı, tersine beni kendimden utandıracak denli
çirkinleşmişlerdi. Hiçbirini aklıma bile getirmek istemiyordum ama mümkün
mü? Kafam, onların acımasız, zalim baskınına uğramış gibiydi.
Bir memlekette ticaret ve alışveriş tarzı bozuksa, bundan muallim mesuldür. Siyaset, milli tarihin çizdiği yoldan ayrılmış, milletinin tarihi karakterini kaybetmişse, bundan mesul olan yine muallimdir. Gençlik avare ve davasız, aileler otoritesizse, bundan da muallim mesul olacaktır. Memurlar rüşvetçi, mesul makamlar iltimasçı iseler muallimin utanması icab eder. Din hayatı bir riya veya taklit merasimi haline gelerek vicdanlar sahipsiz ve sultansız kalmışsa, bunun da mesulü muallimlerdir. Yüreklerin merhametsizliğinden, hislerin bayağılığından ve iradelerin gevşekliğinden bir mesul aranırsa; o da muallimdir. Yalnız kaldığımız yerde yalnızlığımızın mesulü o, imanlarını zayıfladığı devirlerde bu gevşemenin mesulü yine onlardır.