Halkın tiksintisi ve öfkesi doruk noktasına ulaşmıştı...
Sayfa 78 - Can YayınlarıKitabı okudu
"Kitleleri harekete geçirmek isterseniz, tek yol paniktir. İnanın bana, silahsız insan ancak korkarsa koşar. Ne diyeyim size, bilemiyorum! Mesela bağırıp koşmanız gerekirdi! "Kaçın! İmdat! İhanet! Kaçın! Ey Fransızlar, bize ihanet edildi!"diye mağmum (hüzünlü) bir sesle bağırıp koşmaya başlasaydınız, beş bin kişiyi peşinize takıp koşturmanız işten değildi. Onları durduramazdınız. Koşuda sizi geçerlerdi. Bu muhteşem ve korkunç bir şey olurdu. Koşarken sizi yere yıkar, çiğner, lime lime ederlerdi.
Jacques de Cadde sordu:
-Öyle mi dersiniz.
Léon:
-Hiç şüpheniz olmasın, dedi. "İhanet! İhanet" öyle bir feryattır ki sonu kargaşa olur mutlaka. Kitleleri kanatlandırır, uçurur onları. Bu sloganı duyunca korkaklar da cesurlar gibi koşmaya başlar, yüz bin adamın yüreği aynı anda çarpar, felçliler bile ayağa kalkar. Ah, ah, dostum! Eğer Longchamp'da "Ihanete uğradık" diye bağırsaydınız, kolunda yumurta sepeti ve şemsiye taşıyan o ihtiyar baykuşun ve kaskatı bacakları olan diğer ihtiyarın nasıl tazı gibi koştuklarını görüp şaşıracaktınız.
Joseph Lacrisse sordu:
-Nereye koşacaklardı ki?
-Nereden bileyim? Panik anlarında halkın nereye koşacağı belli mi olur. Kendisi de bilmez nereye koşacağını. Ama bunun ne önemi var...
Öğle güneşi keskin, beyaz ışınlarını yayıyordu. Havada tek bulut yoktu, yaprak kımıldamıyordu. Her şey böyle dinlenirken, sadece gökyüzünde kızışan yuvarlağın ışığı yükseliyordu. Mail ıssızdı, yere karaağaçların ağır ve kımıltısız gölgesi inmişti. Duvarların kenarında bulunan çukurun dibinde yol bekçisi uyukluyordu. Kuşlar susmuştu. Dörtte üçü
Richelieu vasiyetnamesine dair
Sainte-Beuve;vasiyetnamenin hayranıdır;üslûbunu,yer yer Shakespeare'le, Schiller'le karşılaştırır.Kitap,Kardinal'in bütün siyâsî tecrübesini özetler;“devlet adamının el kitabı”dır. (Bk. Causeries de Lundi, cilt VII, 224 -265).Bir başka araştırıcı,Leon Noel için vasiyetname“aklın, tecrübenin,realizmin şaheseri... Fransız politika san'atının zirvesi ve bir bakıma mecellesi”dirVasiyetname bir filozofun değil, bir hareket adamının eseri. Yazar,hikmet-i hükümete ahlâk cübbesi giydirir. Aristokrasiye, derebeylik artıklarına,din savaşlarına düşmandır. Halka âşık olduğu da söylenemez:“Avamın okuyup yazmasına ne lüzum var? Eğitim Fransa'yı oşboğazlarla doldurur.Hiçbir işe yaramaz bunlar.Aileleri
felâkete sürükler,halkın huzurunu bozarlar.Kitap avamın kafasında şüpheler yaratır.”Başka bir yerde;“Bütün politikacılar bilir ki,der,halk refaha kavuşunca zapt edilmez olur. Katıra benzer avam,yük altında uysaldır,fazla dinlenince azar.” Büyük Richelieu'nün ölümsüz vasiyetnamesi böyle hizmetlerle dolu.
Sayfa 156
