Türk dilindeki yazılı belgeler bilindiği üzere Miladi 8.
asırda başlar; artık günümüz Moğolistan'ının sınırları içinde kalan Orhun Vadisi' ndeki, son yapılan araştırmalarla bugüne kadar bildiğimizden daha çok sayıya ulaşan anıt kitabelerden söz ediyoruz. Orhun bölgesinde Rus Türkolog Dmitri D. Vasilyev tarafından yapılan yüzey araștırmaları ve kismi kazılarda hem bir yerleşim ortaya çıkıyor hem de yazıtlar şu anda dahi bilinenden iki asra yakın bir süre geriye gidiyor.
İkinci isyan teşebbüsünün de başarısız olması Gök Türklerin arasında bağımsızlık ateşini söndürmedi. Aksine daha da arttırdı.Nitekim kısa süre sonra llteriş Kutlug ileri atıldı ve daha stratejik
davranarak Çin hakimiyet alanının dışında Moğolistan' a giderek orada hedefe ulaştı (682). Ôtüken'de bağımsız il. Gök Türk Devleti'ni kurduğu gibi tahtta kaldığı 10 yıl içinde Çin'deki esir
Türkleri kurtardı.
Sayfa 83Kitabı okudu
Yazıtlarda Bir Atasözü
"(Bir şey) yufka iken (onu) delmek kolay imiş; ince olanı kırmak kolay; yufka kalın olursa (onu) delmek zor imiş, ince yoğun olursa (onu) kırmak zor imiş."
Sayfa 47Kitabı okudu
Rivayet odur ki; Emir Timur, avuçlarının içinde pıhtılaşmış kanla dünyaya gelmiştir. Kahinler bu kanı iki şekilde yorumlamıştır. Ya çok kan dökecektir ya da zamanın hakimi olacaktır. Ama her hâlükârda girdiği her savaşı kazanacaktır. Bu kâhinlerden en ulusu babasına, doğar doğmaz onu öldürmesi söyler. Aksi halde çok kan dökeceğini, dünyanın sonunu getireceğini kesin bir dille rivayet eder. Masum bir bebeğin avucundaki kan, uğursuzluk demektir.
Lakin Timur büyür.
Çağının en büyük askeri dehalarından biri olur. Heybetli bir komutan olduğu vakit Maveraünnehir, Harezm, Moğolistan, İran, Mezopotamya, Ermenistan, Kafkasya ve Doğu Anadolu'yu kapsayan bir imparatorluk kurar. Kuzey Hindistan'ın kontrolünü ele geçirir. Küçük Asya'da tüm Altınordu toprağına üstünlük kurar. Çin fethine çıkar. Kolları da güçsüz olan topal bir hükümdar öldüğünde, Sirderya üzerindeki Ortar'da, kış ortasında hazır bekleyen dev bir ordusu vardır. Tarih hiç bir zaman Timur'un yenildiğini yazmamıştır.
Bu çağda dahi en ulu hükümdarlardan biri kabul edilir. O bir liderdir. Merhameti kadar gazabı da heybetlidir. Otuz günde yirmi savaşa katılır. Adını duyan herkes titrer. Katıldığı savaşlarda nehirler günlerce kan akar. Avuçlarında kan pıhtısı ile doğan Timur, adım attığı her yeri avucundaki bu kana bulamıştır.
Biz Arap değiliz; ama Tatar da değiliz, efendim. Çünkü "Tatar milleti" bizlerden bambaşka bir millettir. Tatarlar, Çin'e bağlı ve Moğolistan'ın bir köşesinde dolanan bedevî ve mecusî-putperest bir kavimdir.
Türklerin anayurdu bugün bizim pek hazzetmediğimiz
bir bölgedir; Moğolistan'ın kuzey tarafı, Orhun Yazıtlar'nın
olduğu yer.
"Belli ki Türk halkı yok olmasın diye, halk olsun diye babam Elteriş Kağanı, annem Elbilge sultanı göğün tepesinden çekip yükseltmişler. Babam hakan on yedi savaşçıyla isyan etmiş. 'İsyan başlıyor' diye haber gelince şehirdekiler (de) isyan etmişler. Dağdakiler de aşağı inmişler. Toplanıp yetmiş savaşçı olmuşlar" (Kül Tegin Yazıtı, doğu yüzü, 11-12. satırlar).
Sayfa 19Kitabı okudu
İLBER ORTAYLI'NIN KİTAPLIĞINDAN SEYAHATNAMELER
1. Goethe-Italya Seyahati
2. Ahmet Haşim - Frankfurt Seyahatnamesi
3. Marco Polo - Dünyanın Hikâye Edilişi / Harikalar Kitabı
4. Evliya Çelebi Seyahatnamesi
5. Ibn Battuta Seyahatnamesi
6. Azra Erhat - Mavi Yolculuk
7. Direktör Ali Bey - Seyahat Jurnali
8. Albert Einstein - Einstein
Sayfa 81 - Kronik KitapKitabı okudu
Tarihe ilk defa adını yazdıran Türk avmi Hunlar'dır. Bilinen ilk yurtları da bugünkü Moğolistan olup, Çin tarih kaynaklarında rastlanan adları Hiung-nu şeklindedir. Ancak çok eski kavimlerden Tik, Cong ve diğer bazı adların kısmen Hunlarla ilgisi olduğu sanılmaktadır. Tabiatiyle ne bu çağda ve ne de daha sonra, munhasıran Türkçe konuşan müttehit bir Hun kavmi bahis konusu olamaz. Hiung-nu sözü, "Heterogen" kadim Moğol, Tunguz v.b. oymakların Hun-Türk önderliğinde bir topluluk teşkil ettiklerini ifade eder.
Bazı geç kayıtlara ve rivayetlere göre, çok eskiden M. Ö. XXIV ve XII. yüz yıllarda mevcudiyetleri sezilmekte ise de teferruatlı kesin haberler M.Ö. VIII. yüz yılda başlamaktadır. Ancak kimler olduğu açık tayin edilemeyen "Batı" ve "Kuzey barbarlarının" daha önce de sık sık Çin'in kaderini değiştirdikleri bilinmektedir. İlk gerçek Çin sülâlesi olan Cou'lar (M.Ö. 1150-259), Wilhelm adlı bilgine göre, Çin'in ve bütün doğunun üç bin yıldan beri ideal olarak özlediği devlet şeklini sağlamıştır. Bu çağ Doğu-Asya medeniyetinin fecri idi. Wilhelm, büyük filozof Meng-tse'ye dayanarak bu sülaleyi kuranların "Batı barbarları" olduğunu söyler.
Sayfa 65 - Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1971
Orhun Yazıtları
Süleyman Demirel reisicumhur olarak bir heyetle yazıt- ların olduğu yere gitmiş; orada neler yaşandığı yazılı olarak elimizde mevcut... Heyettekiler, Dış Moğolistan'da bulunan Orhun Vadisi'ne helikopterle inerken kimisi ağlıyormuş, kimisi șaşırmış, kimisi de sükût-u hayale uğramış; çünkü o zor tabiat șartlarının ortasında firavunların obeliskleri, Atina mabetleri gibi yapılar görmeyi bekliyorlarmış. Sebze bile yetişmeyen, her yere uzak, tabiat şartlarının çetin olduğu bir dünyada neden bunların beklentisine girersiniz? Belli ki Türk milleti coğrafya bilmiyor. Coğrafya bilmeyince de tarihe bașka türlü bakarsınız. Ziyaret sırasında orada henüz başlayan arkeolojik kazıları da görüyorlar. Kazılar o dönemde yüzeysel arkeoloji safhasında.. Söz konusu kazılar
sonucunda Zemarkhos'un elçi olarak geldiği dönem bilgileri açığa çkıyor. Görülüyor ki Orhun Kitabeleri Allah'ın boş kırlarında değil, etrafında bir şehir tipi yerleşme var ve yazıtlar Miladi 8. asırdan daha geriye gidiyor.
Bilge Kağan Yazıtı, Orhun Irmağı yakınları, Moğolistan
1. Tengri (yaratan) Tektir.
2. Her kim ki Tengri'den kut almak dilerse, başkasına yakarmasın.
3. Bir İl, bir Kağan, bir Tengri
4. Bir kına iki kılıç girmez. Bir hatun iki er alamaz ve bir budunda iki töre olmaz. Töre tektir. Töre kesin ve keskindir. Kim ki töreye uya kutlanır. Kim ki töreye. Kıya katlanır
5. Kimse töreden üstün değildir.