Kıyas-ı istisnâî, eğer birinci mukaddimesi şartıyye-i muttasıla olursa, şu iki durum söz konusudur:
1) Mukaddemin aynısını istisna etmek. Bu durumda tâlînin aynını/kendisini netice verir Misal,“Bu insan ise, canlıdır. Fakat insandır. Öyleyse o canlıdır.”
2) Tâlînin zıttını istisna etmek. Bu durumda mukaddemin zıttını netice verir. Misal,“Bu insan ise, canlıdır. Fakat canlı değildir. Öyleyse insan da değildir.”
Eğer birinci mukaddime şartıyye-i munfasıla olursa, şu iki durum söz konusu olur:
1) İki cüzden birinin aynısını istisna etmek. Bu durumda diğer cüz’ün zıttını netice verir, Misal,“bu sayı ya ciftir, ya da tektir. Fakat o tektir. Öyleyse o çift değildir.”
2) İki cüzden birinin zıttını istisna etmek. Bu durumda diğer cüz’ün aynısını netice verir. Misal,“Bu sayı, ya ciftir, ya da tektir. Fakat o tek değildir. Öyleyse o çifttir.”