Orthodoxy

Benim tezime göre, İslâm hukukunun III. (IX.) yüzyıldaki gelişimi açısından muhaddis-fakihler hayati bir önem taşımaktadır. Onlar, hukukun belirlenmesinde mümkün olduğunca doğrudan Kur'an ve hadisin - Peygamber'e dayanan (merfú) hadislerin bulunmadığı durumlarda sahábe ya da daha sonrakilere ait (mevküf ve makiú) hadisler- esas alınmasını öngörüyorlardı. Hadis rivayetlerinin birbiriyle çelişmesi hâlinde ise onların tercihi, isnad karşılaştırmasına başvurarak en güvenilir rivayetin tespit edilmesi yöntemiyle sorunun çözülmesinden yanaydı. Aşırı sistemleştirmeden, profesyonel tartışmalardan (münazaralardan) ve gerçek hayatta hiç rastlanmamış farazî olaylar hakkında akıl yürütmekten hoşlanmazlardı. Aşırı ciddiyetleri dinî açıdan cezbediciydi ve III. (IX.) yüzyıl boyunca neredeyse bütün kesimlere mensup fakihler, onların "hadisleri kaynak kabul etme” konusundaki ısrarlı tutumunu benimsemişti. Mihne (218-37/83352) belki de bir dönüm noktasıydı. Zira kesin bir biçimde ortaya koymuştu ki, artık bir kesimin sahih İslâm'ı (Islamic orthodoxy] belirleme yetkisini elde etmesinin yolu, karmaşık teolojik tartışmalarda galip gelmek değildi.

Muvaffak’ın Kādî İsmail'e verdiği destek, ılımlı-akılcılığın tesisinde etkili olduğu gibi, aynı zamanda sahih dini (orthodoxy/Sünnilik) hukuk ve yargı yoluyla desteklemeye yönelik bilinçli bir çaba niteliği taşıyordu. Kādî İsmail daha akılcı bir çizgide olan Hanefîliğe karşı çıkmıştı. Nitekim [Hanefi kadi] Ebû Hâzim, onun kırk yıl boyunca Irak'ta Ebû Hanîfe’nin izlerini silmek için mücadele ettiğinden yakınacaktır. Kādî İsmail, ılımlı-akılcı rakibi Dâvûd ez-Zâhiri'yi (ö. 270/884) kıyası kabul etmediği gerekçesiyle sürgüne gönderdi. 141 Gulâmu Halîl Soruşturması’nda, [Ebü'lHüseyin] en-Nûrî (ö. 295/907-8] ve diğer Sûfîlerin yargılanmasına nezaret eden de yine Kādî İsmail idi. 309/922 yılında Hallâc-ı Mansûr’un, 323/935 yılında İbn Şennebûz’un ve kısa bir süre sonra da İbn Miksem'in yargılanmalarına nezaret edenler ise Kādi İsmail'in öğrencileriydi.

Mihne'nin ya da daha doğrusu bu uygulamanın başarıya ulaşamamasının en önemli sonucu, makbul ve sahih dinin (orthodoxy) sınırlarının belirlenmesi konusunda hakem olarak halifenin itibarını ortadan kaldırmasıydı. Artık bundan böyle sahih İslâm'ın [Islamic orthodoxy] sınırları kesinlikle halife tarafından değil, yalnızca ümmetin veya onun sözcüleri olan ulemânın ittifakı ile belirlenebilirdi.

Remember, however, that to be breakable is not the same as to be perishable.

Özellikle çocukluk ça­ğımızda üstünde ısrarla durulan ve biteviye yinelenen dü­şünceler birçok insanda bilinçsizce benimsenen çok katı inançlar yaratır ve tutumunun mutaassıblıktan (orthodoxy) kurtulduğunu sanan bir çok kişi, gerçekte hâlâ bilinçaltındaki dinsel eğitim tarafından denetlenmektedir.